Σπύρος Σιδέρης
Σε μία από τις πιο αιφνιδιαστικές και πολυσυζητημένες επιθέσεις των τελευταίων δεκαετιών, οι Ηνωμένες Πολιτείες εξαπέλυσαν συγκεντρωμένο πλήγμα σε βασικές εγκαταστάσεις του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, προκαλώντας διεθνή ανησυχία και μια καταιγίδα αναλύσεων για το αν πρόκειται για την αρχή του τέλους του αμφιλεγόμενου ιρανικού εγχειρήματος. Ωστόσο, πίσω από τον πολιτικό και επικοινωνιακό θόρυβο, ειδικοί επιστήμονες και αναλυτές σκιαγραφούν μια διαφορετική εικόνα: το πρόγραμμα δεν τελείωσε, απλώς επιβραδύνθηκε.
Σύμφωνα με δορυφορικές εικόνες που ανέλυσαν εταιρείες όπως η Maxar Technologies, το πλήγμα στόχευσε κυρίως την εγκατάσταση Φορντό στην επαρχία Κομ, ένα από τα πιο καλά φυλασσόμενα και βαθιά θαμμένα σημεία του ιρανικού πυρηνικού χάρτη. Οι εικόνες δείχνουν «μη φυσιολογική» κινητικότητα οχημάτων πριν την επίθεση, ενώ μετέπειτα φωτογραφίες αποκαλύπτουν επιφανειακές ζημιές, χωρίς όμως τεκμηριωμένα σημάδια διάρρηξης των υπόγειων θωρακίσεων ή κατάρρευσης της βασικής δομής.
Οι αντικρουόμενες επίσημες δηλώσεις περιπλέκουν το τοπίο. Ο Ντόναλντ Τραμπ έκανε λόγο για «απόλυτη επιτυχία» και υποστήριξε ότι «μία τουλάχιστον βόμβα πέτυχε πλήρως τον στόχο της». Αντιθέτως, τοπικός αξιωματούχος στην Κομ αρνήθηκε οποιαδήποτε σοβαρή ζημιά, χαρακτηρίζοντας το περιστατικό ως «περιορισμένο σε επιφανειακό επίπεδο».
Η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (IAEA) επιβεβαίωσε ότι δεν παρατηρήθηκε διαρροή ραδιενέργειας, κάτι που ενισχύει την εκτίμηση ότι οι υπόγειες δομές παρέμειναν ανέπαφες.
Επιβράδυνση, όχι εξάλειψη
Ρεπορτάζ από μέσα όπως η Sky News Arabia και το Al Jazeera επιβεβαιώνουν ότι οι επιθέσεις επιβράδυναν, αλλά δεν κατήργησαν τον ιρανικό πυρηνικό σχεδιασμό. Ο σταθμός του Φορντό παραμένει ενεργή απειλή, ικανός να επανεκκινήσει τις διαδικασίες εμπλουτισμού ουρανίου. Ο ίδιος ο Γκιντεόν Σαάρ, υπουργός Εξωτερικών του Ισραήλ, παραδέχθηκε σε συνέντευξή του ότι το πλήγμα μπορεί να καθυστέρησε το πρόγραμμα κατά 2 έως 3 χρόνια, αλλά δεν το εξουδετέρωσε.
Οι αξιολογήσεις των ισραηλινών και δυτικών υπηρεσιών πληροφοριών συγκλίνουν στο ότι η επίθεση προκάλεσε απώλειες σε δευτερεύοντα τεχνικά συστήματα, όπως τοπικά δίκτυα ισχύος ή συστήματα ψύξης, όμως δεν έθιξε τον βασικό σκελετό των πυρηνικών εγκαταστάσεων. Η επιτυχία της επίθεσης είναι περισσότερο πολιτική και συμβολική, παρά στρατηγικά καθοριστική.
Οι βαθιές θωρακίσεις και τα όρια της στρατιωτικής ισχύος
Σύμφωνα με έκθεση της Washington Post που είχε δημοσιευτεί πριν το πλήγμα, η γεωλογική θέση του Φορντό –σε μεγάλο βάθος και κάτω από στρώματα βράχου– καθιστά τη διάρρηξη με κλασικές βόμβες ιδιαίτερα δύσκολη. Η ίδια εκτίμηση χρησιμοποιείται τώρα ως εξήγηση για την απουσία ανακοινώσεων περί απόλυτης εξάλειψης του σταθμού.
Ο Ντέιβιντ Άλμπραϊτ, κορυφαίος αναλυτής του Institute for Science and International Security (ISIS), δηλώνει:
«Δεν βλέπουμε μη αναστρέψιμη ζημιά. Όσο τα υπόγεια καταφύγια λειτουργούν, το ιρανικό ρολόι του πυρηνικού χρόνου συνεχίζει να χτυπά».
Παράλληλα, σημειώνει ότι οι βόμβες βαθέως διείσδυσης MOP δεν χρησιμοποιήθηκαν στην πλήρη ισχύ τους, γεγονός που καθιστά την επίθεση μη αποφασιστική στρατηγικά.
Δεν βομβαρδίζεις τη γνώση
Οι στρατιωτικές επιθέσεις μπορούν να πλήξουν υποδομές, όχι όμως τεχνογνωσία. Ο πυρηνικός σχεδιασμός του Ιράν βασίζεται σε χιλιάδες μηχανικούς, φυσικούς και τεχνικούς, σε παράλληλες εγκαταστάσεις και διεθνή δίκτυα εφοδιασμού. Όπως υπογραμμίζει ο Μάθιου Μπον από το Belfer Center του Harvard, ακόμη και ένα επιτυχημένο πλήγμα δεν εμποδίζει την ανασυγκρότηση:
«Οι βομβαρδισμοί μπορεί να πείσουν την Τεχεράνη ότι μόνο η απόκτηση πυρηνικών όπλων μπορεί να αποτρέψει μελλοντικές επιθέσεις. Αυτό θα μπορούσε να επιταχύνει την επιλογή στρατιωτικοποίησης και όχι να την αποτρέψει».
Αντίστοιχα, ακόμη και τα πλέον αισιόδοξα ισραηλινά δημοσιεύματα, όπως εκείνο της Israel Hayom (20 Ιουνίου 2025), χαρακτηρίζουν την επιχείρηση ως «παρεμπόδιση», όχι εξάλειψη. Οι εφεδρικές μονάδες φυγοκεντριστών, η τεχνική επάρκεια και η συνεργασία με τη Ρωσία και την Κίνα εξασφαλίζουν ικανότητα ανασυγκρότησης.
Σιωπηλό πυρηνικό μονοπάτι;
Μια κρίσιμη παράμετρος που αναδύεται είναι ότι η επίθεση ενδέχεται να λειτουργήσει αντίστροφα από τις αρχικές προσδοκίες. Καθώς η Τεχεράνη διαπιστώνει ότι το πρόγραμμα δεν είναι πλέον ασφαλές, αναμένεται να αποσύρει σημαντικό μέρος των δραστηριοτήτων της από το πεδίο παρακολούθησης της IAEA και της διπλωματικής διαφάνειας.
Ορισμένοι αναλυτές μιλούν για μετάβαση από ένα «πρόγραμμα υπο διαπραγμάτευση» σε ένα πρόγραμμα «σιωπής και απομόνωσης». Το ενδεχόμενο αποχώρησης του Ιράν από την Κοινή Ολοκληρωμένη Δράση (JCPOA) ή άλλες διεθνείς συμφωνίες δεν μπορεί να αποκλειστεί.
Αυτό σημαίνει ότι το πυρηνικό πρόγραμμα μπορεί να μην εξαλειφθεί αλλά να μετεξελιχθεί: πιο διασπασμένο, πιο στεγανό, πιο δύσκολα ανιχνεύσιμο.
Πολιτικό μήνυμα ή στρατηγικό αποτέλεσμα;
Η χρήση της φράσης «τέλος του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος» από ορισμένους Αμερικανούς αξιωματούχους ή ΜΜΕ μπορεί να ερμηνευθεί περισσότερο ως πολιτικό μήνυμα προς το εσωτερικό και διεθνές κοινό, παρά ως αντανάκλαση της πραγματικότητας.
Στην ουσία, το Ιράν διατηρεί τις γνώσεις, τις δυνατότητες και τα μέσα, ακόμη και αν προσωρινά κάποιες εγκαταστάσεις του χρειαστεί να αποκατασταθούν ή να μεταφερθούν.
Το πιο επικίνδυνο σενάριο είναι εκείνο στο οποίο, εξαιτίας της πίεσης, η Τεχεράνη επιλέγει να πάψει να συνεργάζεται, μετατρέποντας το ζήτημα από διαπραγματεύσιμο σε ασύμμετρο και αδιαφανές.
Ρήγμα αλλά όχι κατάρρευση
Η αμερικανική επίθεση κατά του Φορντό και άλλων περιοχών προκάλεσε δονήσεις στην ιρανική πυρηνική υποδομή – όχι όμως αποδόμηση. Το εγχείρημα παραμένει τεχνικά ζωντανό και στρατηγικά επίκαιρο.
Κι αν κάτι αναδύεται με σαφήνεια, είναι ότι η γνώση δεν βομβαρδίζεται, και ότι η πραγματική μάχη διεξάγεται πλέον στα εργαστήρια, στα μυαλά των επιστημόνων και στους διπλωματικούς διαδρόμους.
Η επόμενη μέρα ίσως να μην περιλαμβάνει πυραύλους, αλλά σιωπηλές αποφάσεις που θα καθορίσουν εάν το Ιράν θα συνεχίσει να ακολουθεί το μονοπάτι του εμπλουτισμού ή θα επανέλθει στο τραπέζι των συνομιλιών. Μέχρι τότε, κάθε δήλωση περί «τέλους» του πυρηνικού προγράμματος παραμένει ευσεβής πόθος, όχι γεωπολιτικό γεγονός.
