Σπύρος Σιδέρης

Σε μια συγκυρία όπου η συζήτηση για την «επόμενη μέρα» στη Γάζα μεταφέρεται από τα παρασκήνια στο επίκεντρο της διεθνούς ατζέντας, παλαιστινιακές πηγές και διπλωματικοί κύκλοι περιγράφουν ένα πολύπλοκο σχήμα ασφάλειας που συνδυάζει παλαιστινιακές δυνάμεις, διεθνή δύναμη σταθεροποίησης και έντονη ευρωπαϊκή εμπλοκή. Παλαιστίνιοι ένστολοι εκπαιδεύονται εδώ και καιρό σε Ιορδανία και Αίγυπτο, στο πλαίσιο ενός παλαιότερου, αλλά πλέον αναβαθμισμένου προγράμματος, με το βλέμμα στραμμένο στο ενδεχόμενο να αναλάβουν την ασφάλεια του παλαιστινιακού θύλακα, σύμφωνα με τις προβλέψεις του σχεδίου που ενέκρινε πρόσφατα το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Το σχέδιο, βασισμένο στην πρόταση του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, προβλέπει παύση του πυρός, ανάπτυξη διεθνούς δύναμης, αποστρατιωτικοποίηση της Γάζας και αφοπλισμό των «μη κρατικών ένοπλων ομάδων» – δηλαδή, πρωτίστως, της Χαμάς.

Σε αυτό το νέο σκηνικό, η Παλαιστινιακή Αρχή επιχειρεί να επανέλθει στο προσκήνιο ως ο βασικός πολιτικός και θεσμικός πυλώνας, την ώρα που αραβικές και ευρωπαϊκές πρωτεύουσες προσπαθούν να βρουν μια ισορροπία ανάμεσα στην ανάγκη για ασφάλεια και την αποφυγή μιας νέας, αδιέξοδης σύγκρουσης στο έδαφος.

«Είμαστε έτοιμοι – η Χαμάς πρέπει να παραδώσει τα όπλα»

Ο εκπρόσωπος των παλαιστινιακών δυνάμεων ασφαλείας, στρατηγός Ανουάρ Ράτζαμπ, εμφανίζεται κατηγορηματικός: οι δυνάμεις είναι «έτοιμες να αναλάβουν τη Γάζα άμεσα», υπό την προϋπόθεση ότι θα υπάρξει ευρύτερη πολιτική και διεθνής συμφωνία. Όπως εξηγεί, μικρές ομάδες – «δεκάδες ή λίγες εκατοντάδες» στελεχών των παλαιστινιακών υπηρεσιών ασφαλείας – έχουν ήδη ολοκληρώσει εξειδικευμένη εκπαίδευση στην Αίγυπτο, με στόχο την ανάληψη καθηκόντων στη Λωρίδα της Γάζας.

Το επόμενο βήμα, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι ένα πιο φιλόδοξο πρόγραμμα: χιλιάδες ακόμη Παλαιστίνιοι ένστολοι θα περάσουν από νέα εκπαιδευτικά σεμινάρια, υπό την εποπτεία «φίλιων αραβικών και ευρωπαϊκών χωρών». Στόχος είναι η οικοδόμηση ενός συνεκτικού, επαγγελματικού κορμού παλαιστινιακών δυνάμεων ασφαλείας, ικανών να αναλάβουν την εσωτερική ασφάλεια της Γάζας και να συνεργαστούν με τη διεθνή δύναμη σταθεροποίησης που προβλέπει το σχέδιο Τραμπ.

Οι δηλώσεις του Ράτζαμπ συνοδεύονται, όμως, από μια κρίσιμη προϋπόθεση: την ανάγκη η Χαμάς να παραδώσει τον οπλισμό της στην Παλαιστινιακή Αρχή. «Η στρατηγική μας είναι ξεκάθαρη: ένα κράτος, ένας νόμος, ένα νόμιμο όπλο», τονίζει, επαναλαμβάνοντας θέση που είχε διατυπώσει και ο πρόεδρος Μαχμούντ Αμπάς. Προς το παρόν, πάντως, η Χαμάς αποφεύγει να στείλει οποιοδήποτε σαφές μήνυμα ότι προτίθεται να αποδεχθεί τον αφοπλισμό της, μιλώντας μόνο για «συζήτηση στο πλαίσιο μιας συνολικής διαδικασίας για το κράτος της Παλαιστίνης».

Ο ευρωπαϊκός παράγοντας και η εκπαίδευση της αστυνομίας

Στο παζλ της επόμενης μέρας στη Γάζα εισέρχεται δυναμικά και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Σύμφωνα με ευρωπαίο αξιωματούχο, οι Βρυξέλλες εξετάζουν την εκπαίδευση έως και 3.000 Παλαιστινίων αστυνομικών, με βάση την εμπειρία της αποστολής που λειτουργεί από το 2006 στη Δυτική Όχθη, χρηματοδοτούμενη από την Ε.Ε. με προϋπολογισμό περίπου 13 εκατ. ευρώ ετησίως.

Στη Γάζα εξακολουθούν να υπάρχουν περίπου 7.000 αστυνομικοί που λαμβάνουν μισθό από την Παλαιστινιακή Αρχή, αν και πολλοί έχουν συνταξιοδοτηθεί ή αδυνατούν να υπηρετήσουν ενεργά. Από αυτούς, γύρω στους 3.000 θεωρείται ότι μπορούν να επαναξιοποιηθούν μετά από κατάλληλη εκπαίδευση – η οποία, σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, θα γίνει εκτός Γάζας για λόγους ασφαλείας και πολιτικής ευαισθησίας.

Η συζήτηση αυτή αναμένεται να απασχολήσει το Συμβούλιο Υπουργών Εξωτερικών της Ε.Ε. στις Βρυξέλλες, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης προσπάθειας να διασφαλιστεί ότι η Γάζα δεν θα διολισθήσει ξανά σε κενό ασφάλειας. Παράλληλα, η Ε.Ε. συγκαλεί διάσκεψη δωρητών για την Παλαιστίνη, επιδιώκοντας να συνδέσει τη συνέχιση της οικονομικής στήριξης με συγκεκριμένες μεταρρυθμίσεις στην Παλαιστινιακή Αρχή και με την ικανότητά της να αναλάβει ουσιαστικό ρόλο σε ένα σχήμα λύσης δύο κρατών.

Διεθνής δύναμη σταθεροποίησης και στόχοι Ισραήλ – Παλαιστινίων

Το ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας επιτρέπει τη συγκρότηση μιας «προσωρινής διεθνούς δύναμης σταθεροποίησης» που θα συνεργάζεται με το Ισραήλ, την Αίγυπτο και την παλαιστινιακή αστυνομία για την ασφάλεια των συνόρων και των κρίσιμων υποδομών. Ισραηλινά μέσα ενημέρωσης αναφέρουν ότι το Τελ Αβίβ έχει ήδη αρχίσει να προετοιμάζεται για τη μαζική είσοδο χιλιάδων ξένων στρατιωτών στη Γάζα.

Ο πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου διαμηνύει πως ο αφοπλισμός της Χαμάς θα γίνει «είτε με τον εύκολο τρόπο (μέσω της διεθνούς δύναμης), είτε με τον δύσκολο (μέσω του ίδιου του Ισραήλ)». Αυτή η ρητορική αντανακλά τη σταθερή ισραηλινή επιδίωξη: πλήρης αποστρατιωτικοποίηση του θύλακα, με «μηδενικό ρίσκο» για την ισραηλινή πλευρά.

Στον αντίποδα, υψηλόβαθμες παλαιστινιακές πηγές τονίζουν ότι η διεθνής δύναμη θα πρέπει να έχει περιορισμένη εντολή: προστασία συνόρων και πολιτών, στήριξη των παλαιστινιακών αρχών ασφαλείας, αλλά χωρίς βαθιά εμπλοκή στην εσωτερική διακυβέρνηση της Γάζας. «Η πολιτική και νομική αρμοδιότητα θα πρέπει να παραμείνει στην Παλαιστινιακή Αρχή», υπογραμμίζουν, επισημαίνοντας ότι η αποδοχή του σχεδίου Τραμπ – παρά τις επιφυλάξεις – έγινε επειδή «η παύση του πολέμου αποτελεί απόλυτη προτεραιότητα».

Αποφυγή σύγκρουσης με τη Χαμάς και οι αραβικοί δισταγμοί

Ένα από τα πιο δύσκολα σημεία του σχεδιασμού αφορά το ποιος θα αναλάβει στην πράξη το έργο του αφοπλισμού της Χαμάς και των άλλων οργανώσεων. Αραβικές χώρες που συζητούν τη συμμετοχή τους στη διεθνή δύναμη ξεκαθαρίζουν, σύμφωνα με παλαιστινιακές πηγές, ότι δεν προτίθενται να βρεθούν στην πρώτη γραμμή μιας σύγκρουσης με παλαιστινιακές οργανώσεις.

Όπως σημειώνει καλά πληροφορημένη πηγή, «καμία αραβική χώρα δεν θέλει οι δικές της δυνάμεις να επωμιστούν την αποστολή στην οποία απέτυχε το Ισραήλ για χρόνια: την απογύμνωση της Χαμάς από τα όπλα της». Το ζήτημα δεν είναι μόνο η στρατιωτική ισχύς, αλλά και η πολιτική νομιμοποίηση μιας τέτοιας ενέργειας στα μάτια της αραβικής κοινής γνώμης.

Παράλληλα, στο παρασκήνιο συζητείται η συμμετοχή χωρών όπως η Ινδονησία, το Πακιστάν και το Αζερμπαϊτζάν. Ο υπουργός Άμυνας της Ινδονησίας έχει ήδη δηλώσει ότι η χώρα του έχει εκπαιδεύσει έως και 20.000 στρατιώτες για αποστολές υγειονομικής υποστήριξης και ανοικοδόμησης, στο πλαίσιο μιας μελλοντικής ειρηνευτικής αποστολής στη Γάζα. Το Πακιστάν και το Αζερμπαϊτζάν δεν έχουν ανακοινώσει αριθμούς, ενώ αναμένεται και η τελική στάση διαφόρων αραβικών κρατών, που ακόμη ζυγίζουν το πολιτικό κόστος.

Χαρακτηριστική είναι η στάση της Ιορδανίας: ο βασιλιάς Αμπντάλα Β΄ έχει αποκλείσει την αποστολή ιορδανικών στρατευμάτων στη Γάζα, τονίζοντας ότι η χώρα του βρίσκεται «πολύ κοντά πολιτικά στο παλαιστινιακό ζήτημα» για να αναλάβει έναν τόσο ευαίσθητο ρόλο. Ταυτόχρονα, όμως, η Ιορδανία – σε συντονισμό με την Αίγυπτο – δηλώνει έτοιμη να συμβάλει στην εκπαίδευση παλαιστινιακών δυνάμεων ασφαλείας που θα αναλάβουν την εσωτερική ασφάλεια.

Το δύσκολο ερώτημα της επόμενης μέρας

Παρά τις εντατικές ζυμώσεις, πολλά παραμένουν ασαφή: η ακριβής σύνθεση της διεθνούς δύναμης, οι κανόνες εμπλοκής, ο βαθμός πολιτικής εντολής της Παλαιστινιακής Αρχής στη Γάζα και – πάνω απ’ όλα – το πώς θα αντιμετωπιστεί το ζήτημα του οπλισμού της Χαμάς χωρίς να πυροδοτηθεί νέα, εκρηκτική σύγκρουση.

Η εικόνα που διαμορφώνεται είναι ότι η διεθνής κοινότητα επιδιώκει ένα μοντέλο όπου:

• η διεθνής δύναμη σταθεροποίησης θα εγγυάται την ασφάλεια των συνόρων και των ανθρωπιστικών ροών,
• οι παλαιστινιακές δυνάμεις ασφαλείας θα αναλάβουν τον κεντρικό ρόλο στην εσωτερική τάξη,
• και η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι αραβικές χώρες θα λειτουργούν ως βασικοί χρηματοδότες και πολιτικοί εγγυητές.

Το εάν αυτό το σύνθετο σχήμα θα μπορέσει να «σταθεί» στην πράξη, θα κριθεί από δύο κρίσιμα στοιχεία: τη βούληση της Χαμάς να διαπραγματευτεί σοβαρά το μέλλον των όπλων της και την ικανότητα της Παλαιστινιακής Αρχής να αποδείξει ότι μπορεί να ασκήσει αποτελεσματική, αξιόπιστη διακυβέρνηση σε μια Γάζα που έχει γνωρίσει μόνο πολέμους, πολιορκία και βαθιά δυσπιστία απέναντι σε όλους τους εξωτερικούς παίκτες.