Στον ενάμιση χρόνο από τότε που η ακροδεξιά σημείωσε άνοδο στις ευρωεκλογές, οι βασικές δυνάμεις στις Βρυξέλλες αναρωτιούνταν αν το κέντρο θα αντέξει. Την Πέμπτη, διαπίστωσαν ότι αυτό δεν συνέβη όπως αναφέρει εμφατικά σε άρθρο του το Politico. Σε μια καθοριστική ψηφοφορία στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ) – η μεγαλύτερη πολιτική οικογένεια της Ευρώπης και «σπίτι» της προέδρου της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν – εγκατέλειψε τους παραδοσιακούς κεντρώους συμμάχους του και προχώρησε με τη στήριξη ακροδεξιών ομάδων για να εγκρίνει περικοπές σε πράσινους κανονισμούς.
Σπάζοντας δεκαετίες πολιτικού πρωτοκόλλου, η κίνηση αυτή υπέγραψε ουσιαστικά το τέλος του λεγόμενου cordon sanitaire – της άτυπης συμφωνίας ανάμεσα στις κεντρώες δυνάμεις (ΕΛΚ, Σοσιαλιστές & Δημοκράτες, Renew και Πράσινοι) να κρατούν την ακροδεξιά εκτός αποφάσεων.
Ανοίγει έτσι μια νέα εποχή στο Ευρωκοινοβούλιο, όπου ο πολιτικός πραγματισμός υπερισχύει της αρχής και το ΕΛΚ συνεργάζεται με όποια πλευρά χρειάζεται για να πετύχει τους στόχους του.
Η άνοδος της ακροδεξιάς ως παράγοντας εξουσίας
Για την ακροδεξιά, η ανάδειξή της σε πραγματικό παράγοντα εξουσίας αποτελεί τεράστια επιτυχία μετά από μήνες αυξανόμενης επιρροής. «Το συνολικό συμφέρον επικράτησε, αλλά είναι επίσης αποτέλεσμα της συνεχώς αυξανόμενης παρουσίας μας… εδώ συγκεκριμένα στην αίθουσα», δήλωσε ο επικεφαλής των Πατριωτών, Ζορντάν Μπαρντελά, από το Εθνικό Μέτωπο της Γαλλίας, μετά την ψηφοφορία. Η επικεφαλής διαπραγματεύτρια των Πατριωτών, Pascale Piera, έκανε λόγο για «ιστορική ημέρα», καθώς «έσπασε η πλειοψηφία της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν».
Για τους φιλελεύθερους, την κεντροαριστερά και τους Πράσινους, όμως, πρόκειται για το τέλος της εμπιστοσύνης μεταξύ των τεσσάρων κεντρώων ομάδων. «Είναι ένα απαίσιο μήνυμα για τις ευρωπαϊκές πλειοψηφίες, απαίσιο για την Ευρώπη, απαίσιο για τη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής και την προστασία κατά της παιδικής εργασίας… Για μένα είναι ένα πολύ, πολύ κακό σήμα για τη συνεργασία τα επόμενα τέσσερα χρόνια», σχολίασε η συμπρόεδρος των Πρασίνων Terry Reintke.
Αλλαγή ισορροπιών στην Ευρώπη και επαγγελματισμός
Η επιτυχία της ακροδεξιάς στο Κοινοβούλιο αντικατοπτρίζει τη ραγδαία άνοδο αυτών των κομμάτων σε εθνικό επίπεδο σε όλη την ήπειρο. Πλέον, ακροδεξιά κόμματα προηγούνται στις δημοσκοπήσεις στη Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και ακόμη και στη Γερμανία, όπου επί δεκαετίες οι κεντρώοι φρόντιζαν να απομονώνουν τους εξτρεμιστές.
Παραδοσιακά, τα ακροδεξιά κόμματα στις Βρυξέλλες ήταν σχετικά αδρανή, χρησιμοποιώντας τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα κυρίως για να ενισχύσουν το προφίλ τους εντός των χωρών τους. Μετά όμως τις εκλογές του 2024, έχουν επαγγελματοποιηθεί και το σκηνικό αλλάζει.
«Η ακροδεξιά γίνεται πολιτικά πιο έξυπνη και ξέρει πλέον πώς να αξιοποιεί τον κανονισμό προς όφελός της», δήλωσε αξιωματούχος της ΕΕ που εργάζεται στις σχέσεις μεταξύ Κοινοβουλίου και Επιτροπής.
Οι Πατριώτες και άλλες ομάδες έχουν μάθει επίσης τα εσωτερικά γρανάζια του Κοινοβουλίου ώστε να ενισχύσουν την επιρροή τους. Η Piera τόνισε πως το κόμμα της έχει αποδείξει ότι είναι «σοβαρή» ομάδα που «ξέρει να δουλεύει» και να ελίσσεται.
Νέες συμμαχίες και τακτικές στο Ευρωκοινοβούλιο
Τα πρώτα τους κέρδη ήρθαν αμέσως μετά τις ευρωεκλογές, διαμορφώνοντας με το ΕΛΚ την εσωτερική ατζέντα του Κοινοβουλίου σε κλειστές συναντήσεις των ηγετών των πολιτικών ομάδων. Ένας γρήγορος τρόπος επιτυχίας ήταν να ψηφίζουν υπέρ των θέσεων του ΕΛΚ σε διάφορα ζητήματα.
Άρχισαν επίσης να παρεμβαίνουν στην Ολομέλεια καταθέτοντας τροπολογίες παρόμοιες με αυτές του ΕΛΚ — όπως σε μη δεσμευτικό προϋπολογισμό τον Οκτώβριο του 2024, πρόταση χαλάρωσης μέτρων κατά της αποψίλωσης τον Νοέμβριο του 2024 και ψήφισμα για τα ανθρώπινα δικαιώματα στη Βενεζουέλα τον Σεπτέμβριο του 2024.
Στη νέα πραγματικότητα του Κοινοβουλίου, νομοθεσία μπορεί πλέον να περάσει είτε με δεξιά πλειοψηφία (στην οποία περιλαμβάνονται πλέον ευρωσκεπτικιστές ακροδεξιοί βουλευτές) είτε με φιλελεύθερους και κεντροαριστερούς. Το ΕΛΚ έχει τη δυνατότητα να επιλέγει συμμάχους – π.χ. στρέφεται δεξιότερα στους πράσινους κανόνες όπου δεν υπάρχει συναίνεση από την κεντροαριστερά, αλλά αναμένεται να βασιστεί στους παραδοσιακούς συμμάχους του για πιο φιλόδοξη φιλοευρωπαϊκή νομοθεσία όπως ο μακροπρόθεσμος προϋπολογισμός της ΕΕ.
Διχασμός στις ψήφους και προκλήσεις για τη φον ντερ Λάιεν
Αν και το λεγόμενο green omnibus πέρασε με στήριξη από την ακροδεξιά την Πέμπτη, μια άλλη ψήφος – για τους στόχους κλιματικής ουδετερότητας το 2040, ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα – εγκρίθηκε τελικά από κεντρώα πλειοψηφία.
«Χρειάζεται να γιορτάσουμε ό,τι μπορούμε γιατί αλλιώς θα πέσουμε σε κατάθλιψη», είπε μια βουλευτής των Πρασίνων αγκαλιάζοντας συνάδελφό της στους διαδρόμους μετά την έγκριση των στόχων για το 2040.
Βουλευτές και αξιωματούχοι ανέφεραν ότι για κάποιους στο ΕΛΚ η συνεργασία με την ακροδεξιά αποτελεί είδος ανταπόδοσης – καθώς στην προηγούμενη θητεία οι αριστεροί και φιλελεύθεροι είχαν πλειοψηφία και μπορούσαν να παρακάμπτουν το ΕΛΚ. «Είναι εκδίκηση – ο Μάνφρεντ Βέμπερ δεν μπορεί να το σταματήσει», είπε αξιωματούχος της Επιτροπής που γνωρίζει τα εσωτερικά του Κοινοβουλίου.
Το ΕΛΚ υποστηρίζει ότι πάντοτε προσπαθεί να συνεργαστεί με φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις και πως κατά τη γνώμη του το «τείχος προστασίας» παραμένει σαφές. «Η πολιτική δεν είναι παιχνίδι εντυπώσεων ή τεχνασμάτων. Εκλεγήκαμε με συγκεκριμένο πρόγραμμα και πρέπει να υλοποιήσουμε τις υποσχέσεις μας. Έτσι αντιλαμβανόμαστε τη δουλειά μας», δήλωσε ο εκπρόσωπος του ΕΛΚ Pédró López de Pablo.
Παρατεταμένη αστάθεια ως νέα κανονικότητα στην ΕΕ
Παρά τη ρήξη εμπιστοσύνης ανάμεσα στους εταίρους του συνασπισμού, οι κανόνες της ΕΕ δεν επιτρέπουν πρόωρες εκλογές – πράγμα που σημαίνει πως όλα τα κόμματα παραμένουν εγκλωβισμένα σε έναν γάμο συμφέροντος έως τις επόμενες ευρωεκλογές το 2029.
«Η δέσμευσή μας στη φιλοευρωπαϊκή δημοκρατική πλειοψηφία παραμένει», δήλωσε η επικεφαλής των Σοσιαλιστών & Δημοκρατών Iratxe García, όταν ρωτήθηκε αν θα υπάρξουν συνέπειες για το ΕΛΚ. «Το ΕΛΚ πρέπει να απαντήσει καθώς εκείνο είναι που συνεργάζεται με την ακροδεξιά».
Για την πρόεδρο της Επιτροπής, η τάση του πολιτικού της χώρου να συνεργάζεται περισσότερο με τη δεξιά πλευρά δημιουργεί δυσκολίες ενόψει μιας δεύτερης θητείας. Το παιχνίδι μεταξύ ψυχρών-θερμών σχέσεων με τους παραδοσιακούς συμμάχους κινδυνεύει να εντείνει τις αντιπαλότητες μεταξύ των θεσμών. Η φον ντερ Λάιεν έχει ήδη αντιμετωπίσει αρκετές προκλήσεις στην ηγεσία της από το Κοινοβούλιο — ανάμεσά τους τρεις προτάσεις μομφής και απειλές κατά του προϋπολογισμού της ΕΕ.
Η ενίσχυση κομμάτων εχθρικών προς την πράσινη ατζέντα – βασικό στοιχείο της πολιτικής της παρακαταθήκης – θεωρείται επίσης επικίνδυνη επιλογή. Ο Μπαρντελά χαρακτήρισε τη χθεσινή ψηφοφορία «πραγματική ήττα για την τιμωρητική οικολογία» και μια ιδεολογία οικονομικής συρρίκνωσης που προσπαθεί να επιβληθεί ακόμη και στην πρόεδρο της Επιτροπής.
Αμφισβήτηση στην ηγεσία φον ντερ Λάιεν από συμμάχους
Οι αριστεροί σύμμαχοί της βλέπουν ολοένα περισσότερο τη φον ντερ Λάιεν ως υπεύθυνη για τη στάση του κόμματός της στο Κοινοβούλιο και εκφράζουν αγανάκτηση επειδή θεωρούν ότι τους αφήνει ανεξέλεγκτους. «Κάθε φορά που το ΕΛΚ ψηφίζει μαζί με την ακροδεξιά αποδυναμώνεται η θέση που έχει η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν», τόνισε η Reintke των Πρασίνων προσθέτοντας ότι αφού εξελέγη με φιλοευρωπαϊκή πλειοψηφία δεν θα έπρεπε να τους εγκαταλείπει. «Θα ήθελα στο μέλλον πολύ μεγαλύτερη πίεση προς το ΕΛΚ σε τέτοιες ψηφοφορίες».
Η Valérie Hayer από το Renew προειδοποίησε πως η ίδια η ομάδα φον ντερ Λάιεν υπονομεύει τη σταθερότητα που αποτελεί βάση ευημερίας όλων των οικονομιών διεθνώς: «Αυτό που κάνατε σήμερα είναι υπονόμευση αυτής ακριβώς της σταθερότητας».
