Σε έναν κόσμο γεμάτο ερεθίσματα και δραστηριότητες, ένας μηχανισμός φαίνεται να προσφέρει στιγμές ξεκούρασης στο μυαλό μας
Σας έχει τύχει να οδηγείτε και ξαφνικά να συνειδητοποιείτε ότι δεν έχετε καμία μνήμη για τα τελευταία λεπτά; Δεν θυμάστε τι είδατε, τι σκεφτήκατε ή πώς περάσατε από διασταυρώσεις. Κι όμως, φτάσατε με ασφάλεια στον προορισμό σας. Πρόκειται για μια χαρακτηριστική εμπειρία ενός κοινού αλλά αινιγματικού φαινομένου: του αποκαλούμενου «mind blanking», της στιγμιαίας πλήρους απουσίας συνειδητής σκέψης.
Οι επιστήμονες έχουν αρχίσει τα τελευταία χρόνια να μελετούν πιο συστηματικά το φαινόμενο. Μια πρόσφατη εργασία από ειδικούς στους τομείς της νευροεπιστήμης, της ψυχολογίας και της φιλοσοφίας ρίχνει φως – αν και ακόμα αχνό – στη μυστηριώδη διαδικασία του mind blanking.
Τι συμβαίνει όταν το μυαλό «κατεβάζει ρολά»;
Σε αυτή την κατάσταση, όπως διαπίστωσαν οι ερευνητές, απλά δεν υπάρχει κανένα ανακτήσιμο περιεχόμενο: καμία συνειδητή παρατήρηση, αίσθηση, σκέψη ή μνήμη. Μένει πίσω μόνο ένα «μαύρο κενό», σαν το άτομο να έχει αποκοιμηθεί στιγμιαία. Και εδώ, σύμφωνα με τους ειδικούς, αρχίζουμε να πλησιάζουμε σε μία πιθανή εξήγηση: ίσως μέρη του εγκεφάλου μας, για λίγο, να «κοιμούνται».
Σύμφωνα με το Medium, το 2013, οι ερευνητές του Χάρβαρντ, Adrian Ward και Daniel Wegner, διατύπωσαν την υπόθεση ότι όταν «το μυαλό κατεβάζει ρολά», είτε χάνουμε την παρακολούθησή του, είτε όντως μπορεί να διακόπτεται η συνειδητή του λειτουργία.
Δώδεκα χρόνια αργότερα, τέσσερις ειδικοί δημοσίευσαν μια νέα ανάλυση στο περιοδικό Trends in Cognitive Sciences, επιχειρώντας να αναδείξουν τις πιθανές αιτίες του mind blanking.
Από την έρευνα διαπιστώθηκε ότι υπάρχει συγκεκριμένο μοτίβο εγκεφαλικής δραστηριότητας που μοιάζει με αυτό που συμβαίνει στον ύπνο. Οι ειδικοί λένε ότι τα κενά αυτά σχετίζονται με αλλαγές στην εγκεφαλική διέγερση και είναι αναπόφευκτα.
Το φαινόμενο μπορεί να αντιστοιχεί: Σε πλήρη απουσία συνειδητής επίγνωσης, σε απώλεια προσοχής, σε προβλήματα μνήμης ή γλώσσας, σε παύση της εσωτερικής φωνής, δηλαδή της εσωτερικής λεκτικοποίησης σκέψεων και σε αδυναμία πρόσβασης σε «αποθηκευμένες σκέψεις».
Οι επιστήμονες επισημαίνουν πως δεν είναι κάτι το οποίο θα πρέπει να μας τρομοκρατεί. Όπως τονίζει ο Thomas Andrillon, PhD, νευροεπιστήμονας στο Ινστιτούτο Εγκεφάλου του Παρισιού και επικεφαλής της εν λόγω μελέτης: «Δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας: το mind blanking είναι ένα φυσιολογικό, πιθανώς και ευεργετικό, φαινόμενο αυτορρύθμισης του εγκεφάλου».
Mind blanking, περιπλάνηση του νου και διαλογισμός
Η σχέση του mind blanking με την περιπλάνηση του νου (mind-wandering) είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Η περιπλάνηση του νου είναι ένα γνωστικό φαινόμενο κατά το οποίο η προσοχή απο-συνδέεται από το τρέχον έργο και εστιάζει σε μη σχετικές με αυτό σκέψεις.
Εγκεφαλικές απεικονίσεις, με μαγνητική τομογραφία και ηλεκτροεγκεφαλογραφήματα, έδειξαν ότι όταν αφήνουμε το μυαλό μας «να περιπλανηθεί» ή «να μην σκέφτεται τίποτα», ενεργοποιούνται παρόμοιες περιοχές με αυτές στο mind blanking, οι οποίες είναι γνωστές ως «default mode network» (DMN). Παράλληλα, οι ερευνητές παρατηρούν ομοιότητες του mind blanking με ορισμένες μορφές βαθύ διαλογισμού, όπου οι ασκούμενοι περιγράφουν την κατάσταση «αδειάσματος του νου».
Το μυαλό σε κατάσταση ύπνου
Η ομοιότητα που διαπιστώθηκε με τον ύπνο είναι εξίσου συναρπαστική. Στα πειράματα, τα επεισόδια mind blanking συνοδεύονται από εγκεφαλικά κύματα αντίστοιχα του ύπνου. Περιοχές του εγκεφάλου μοιάζουν να «κοιμούνται», παρότι το άτομο είναι ξύπνιο.
Όπως συμβαίνει στον ύπνο, όπου μπορεί να έχουμε όνειρα που δεν θυμόμαστε καν. Ο εγκέφαλος δραστηριοποιείται, αλλά το περιεχόμενο της εμπειρίας παραμένει απρόσιτο, ενώ οι μηχανισμοί διακόπτουν την επεξεργασία πληροφοριών. Υπάρχουν ακόμη και συγκρίσεις με το φαινόμενο της υπνοβασίας, όπου κάποιος εκτελεί πράξεις ενώ δεν έχει συνειδητή επίγνωση.
Η αρχή της κατανόησης του mind blanking
Η πρόσφατη ανάλυση δεν καταλήγει σε οριστικά συμπεράσματα. Προσφέρει όμως ένα θεμέλιο για περαιτέρω έρευνα. Όπως αναφέρεται στην El Pais, οι ερευνητές παρατήρησαν ότι τα κενά αυτά εμφανίζονται κυρίως κατά τη διάρκεια απαιτητικών πνευματικών εργασιών που ενεργοποιούν πολλά εγκεφαλικά δίκτυα ταυτόχρονα. Ωστόσο, μπορούν να προκύψουν και μετά από έντονη σωματική άσκηση, ενώ αυξάνονται με την έλλειψη ύπνου και την υπνηλία.
Παρότι η συχνότητα του mind blanking διαφέρει πολύ από άτομο σε άτομο και δεν υπάρχει ακριβής μέτρηση για τη συχνότητά τους στην καθημερινή ζωή, σε εργαστηριακές συνθήκες εμφανίστηκαν κατά μέσο όρο πάνω από το 10% του χρόνου κατά τη διάρκεια γνωστικών δοκιμασιών. Αν και όλοι βιώνουν τέτοια κενά, φαίνεται πως είναι συχνότερα σε ανηλίκους και άτομα με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΗ / ADHD).
Όπως επισημαίνει ο Antoine Lutz, PhD, νευροεπιστήμονας στο Κέντρο Νευροεπιστημών της Λυών: «Στόχος μας είναι να ξεκινήσουμε μια συζήτηση για τη θέση του mind blanking στις διαδικασίες σκέψης». Ο Andrillon τονίζει ότι επόμενη πρόκληση είναι να καταγραφεί το φαινόμενο «στο φυσικό περιβάλλον» και όχι μόνο σε τεχνητές συνθήκες.
Σε έναν κόσμο γεμάτο διαρκή ερεθίσματα και δραστηριότητες, οι επιστήμονες επισημαίνουν πως η μελέτη αυτών των καταστάσεων αναδεικνύει την αξία της παύσης και τη σημασία του να δίνουμε χώρο στο μυαλό μας να μη σκέφτεται τίποτα. Ενδεχομένως το μυαλό μας, στην προσπάθειά του να διαχειριστεί το συνεχές φορτίο, χρειάζεται που και που να «κατεβάζει ρολά». Και ίσως, τελικά, αυτό να είναι προς όφελός μας.
