Δέσποινα Κουτσούμπα

Η ιστορία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας μάς διδάσκει ότι «καταδικασμένες» δεν είναι οι αρχαιότητες που βρέθηκαν σε λάθος τόπο, αλλά εκείνες που βρέθηκαν σε λάθος χρόνο. Στον χρόνο που η τύχη τους κρίθηκε από αρχαιολόγους χωρίς αίσθημα ευθύνης, από «κυκλώματα» με μόνο μέλημα το ιδιωτικό κέρδος, από «παρέες» που βάζουν το ατομικό τους συμφέρον πάνω από τον όρκο τους να προστατεύουν τα μνημεία.

Ακούγεται σαν φράση δικαστή. Κι όμως, η πατρότητα της έκφρασης «καταδικασμένα αρχαία» ανήκει σε έναν αρχαιολόγο. Ειπώθηκε από τον ομότιμο καθηγητή αρχαιολογίας Μιχάλη Τιβέριο, στη συνέντευξή του στον Γιάννη Πανταζόπουλο (Podcast Lifo, 5/2/2025), που δημοσιεύτηκε υπό τον εύγλωττο τίτλο «Από την αρχαιότητα, η Ελλάδα είναι παρέες και κυκλώματα». Αναφερόμενος στη διαμάχη για τις αρχαιότητες του σταθμού Βενιζέλου, ο νυν πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών είπε: «Οταν ένα έργο είναι κοινωφελές και δημόσιο, τα αρχαία που βρίσκονται εκεί είναι καταδικασμένα να συνυπάρχουν με το έργο αυτό». Αραγε οι αρχαιότητες δεν είναι δημόσιες και κοινωφελείς;

Η σχέση του Μιχάλη Τιβέριου με την τύχη αρχαιοτήτων και των δημόσιων έργων είναι βέβαια μακρά. Το 2011-2014, εν ενεργεία καθηγητής αρχαιολογίας του ΑΠΘ, πρόσφερε επ’ αμοιβή τις υπηρεσίες του στην «Αττικό Μετρό» με την ιδιότητα του «αρχαιολογικού συμβούλου» για την κατασκευή του Μετρό Θεσσαλονίκης. Το 2012 υπερασπίστηκε, με το αρχαιολογικό του κύρος, ενώπιον του ΚΑΣ και του ΣτΕ την απόσπαση των βυζαντινών αρχαιοτήτων του σταθμού Βενιζέλου και τη μεταφορά τους «για να εκτεθούν» στο στρατόπεδο Παύλου Μελά, εκτός Θεσσαλονίκης. Οπως είχε ο ίδιος δηλώσει, οι τεχνικοί της «Αττικό Μετρό» τον είχαν «πείσει» ότι δεν υπήρχε καμία άλλη λύση. Οι αρχαιότητες ήταν «καταδικασμένες».

Το 2019, ως ομότιμος πλέον, από μια άλλη θέση, αυτήν του μέλους του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, «πείστηκε» εκ νέου από τους τεχνικούς της «Αττικό Μετρό». Αυτή τη φορά «δεν υπήρχε άλλη τεχνική λύση» από την απόσπαση των αυθεντικών αρχαιοτήτων και την επανατοποθέτησή τους στην ίδια θέση ως σκηνικό, μετά την αποπεράτωση του σταθμού Βενιζέλου. Ηταν οι ίδιοι τεχνικοί της «Αττικό Μετρό» που αρχικά έλεγαν ότι «οι αρχαιότητες δεν χωράνε στον σταθμό», μετά ενέκριναν και εφάρμοσαν την κατασκευή του σταθμού Βενιζέλου με τις αρχαιότητες in situ, ενώ μετά την αλλαγή της κυβέρνησης, άλλαξαν και πάλι γνώμη για τη «μόνη εφικτή τεχνική λύση».

Η τελευταία, μάλιστα, κόστισε τουλάχιστον τρία χρόνια καθυστέρηση του Μετρό μαζί με πολλά εκατομμύρια ευρώ αποζημιώσεων στον ανάδοχο του έργου. Το Δ.Σ. της «Αττικό Μετρό» ασμένως εξέδωσε αποφάσεις ώστε οι αποζημιώσεις να πληρωθούν, ουδέποτε όμως κατέθεσε τις αποφάσεις αυτές στον κοινοβουλευτικό έλεγχο για να ελεγχθούν.

Εχοντας επιβραβευτεί για το σύνολο του έργου του με τη θέση του προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών, ο Μ. Τιβέριος παραμένει αδιάκοπα από το 2019 μέλος όλων των συνθέσεων του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, με αδιαμφισβήτητα πλέον μακρόχρονη πείρα σε «καταδικασμένα αρχαία». Με την ιδιόττα του μέλους του ΚΑΣ, την περασμένη Τετάρτη «πείστηκε» και πάλι ότι, εν έτει 2025, δεν υπάρχει «καμία άλλη τεχνική λύση» από την ουσιαστική καταστροφή του μνημείου της Παπούρας, με την τοποθέτηση του ραντάρ του αεροδρομίου στα 32 μ. από την περίμετρό του.

Εχοντας μπροστά τους το σημαντικότερο εύρημα της μινωικής αρχαιολογίας αυτού του αιώνα, 16 από τα 17 μέλη του ΚΑΣ πείστηκαν ότι δεν χρειάζεται να κρίνουν με βάση την αρχαιολογική αξία του μοναδικού μνημείου. Μπορούν απλώς να κρυφτούν πίσω από το βολικό «δεν υπάρχει άλλη τεχνική λύση», ώστε στωικά να συναινέσουν σε άλλη μία προειλημμένη απόφαση. Η απόφαση έχει ήδη ληφθεί, όπως είχε ήδη αναγγείλει από το Ηράκλειο η υπουργός Πολιτισμού -που διορίζει τα μέλη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου- στα τέλη του περασμένου μήνα: το ραντάρ του αεροδρομίου θα «συνυπάρξει» με το μινωικό κτίριο.

Η ιστορία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας μάς διδάσκει ότι «καταδικασμένες» δεν είναι οι αρχαιότητες που βρέθηκαν σε λάθος τόπο, αλλά εκείνες που βρέθηκαν σε λάθος χρόνο. Στον χρόνο που η τύχη τους κρίθηκε από αρχαιολόγους χωρίς αίσθημα ευθύνης, από «κυκλώματα» με μόνο μέλημα το ιδιωτικό κέρδος, από «παρέες» που βάζουν το ατομικό τους συμφέρον πάνω από τον όρκο τους να προστατεύουν τα μνημεία. Τους οσφυοκάμπτες. Η ιστορία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, που γράφεται στις μέρες μας, φυλά ένα χωριστό κεφάλαιο για τη δική τους καταδίκη.