Τατιάνα Σβώρου
Η υπόθεση των Σουδανών αναδεικνύει την εγγενή αντίφαση και την πολιτική υποκρισία που συγκροτούν τον πυρήνα της λεγόμενης «ευρωπαϊκής κρίσης ασύλου».
Στις 14 Αυγούστου 2025, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στο Στρασβούργο, εξέδωσε διαταγή ασφαλιστικών μέτρων, με την οποία εμπόδισε την ελληνική κυβέρνηση να απελάσει οκτώ Σουδανούς πρόσφυγες που κρατούνται στο κέντρο κράτησης της Αμυγδαλέζας. Οι άνδρες αυτοί έφτασαν στην Κρήτη τον Ιούλιο, διαφεύγοντας από τον πόλεμο, ωστόσο, βρέθηκαν αντιμέτωποι με ένα νομικό κενό κατασκευασμένο συνειδητά και συστημικά- τον νόμο 5218/2025, με τον οποίο ανεστάλη το δικαίωμα υποβολής αίτησης ασύλου για αφίξεις από τη Βόρεια Αφρική.
Η συγκεκριμένη «αναστολή» – η οποία παρουσιάζεται στο δημόσιο λόγο ως μέτρο προσωρινού και έκτακτου χαρακτήρα – δεν συνάδει με τις επιταγές του διεθνούς προσφυγικού δικαίου, ούτε με το δεσμευτικό κανονιστικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Αντιθέτως, συνιστά μια ρύθμιση η οποία αμφισβητεί ευθέως το θεμελιώδες δικαίωμα πρόσβασης στη διαδικασία ασύλου, υπονομεύει την αρχή της μη επαναπροώθησης, όπως αυτή κατοχυρώνεται στο άρθρο 33 της Σύμβασης της Γενεύης (1951), και εκθέτει τη χώρα σε σοβαρό κίνδυνο παραβίασης του άρθρου 3 ΕΣΔΑ περί απαγόρευσης βασανιστηρίων και απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης.
Η υπόθεση των Σουδανών αναδεικνύει την εγγενή αντίφαση και την πολιτική υποκρισία που συγκροτούν τον πυρήνα της λεγόμενης «ευρωπαϊκής κρίσης ασύλου». Από τη μία πλευρά, το ελληνικό κράτος επικαλείται το δικαίωμά του να «διαχειριστεί τις ροές» αρνούμενο ακόμα και την καταγραφή αιτημάτων ασύλου ενώ, από την άλλη, η παρέμβαση του ΕΔΔΑ καταδεικνύει ότι αυτή η «διαχείριση» δεν μπορεί να υπερισχύσει των δεσμευτικών υποχρεώσεων βάσει του άρθρου 3 (απαγόρευση βασανιστηρίων και απάνθρωπης μεταχείρισης) και του άρθρου 13 (δικαίωμα πραγματικής προσφυγής) της Σύμβασης. Παράλληλα, η απέλαση ατόμων στη Λιβύη – χώρα που επανειλημμένα έχει χαρακτηριστεί μη ασφαλής, συμπεριλαμβανομένων των εκθέσεων του ΟΗΕ – θα συνιστούσε για μία ακόμα φορά, παραβίαση της αρχής της μη επαναπροώθησης/non-refoulement.
Το επεισόδιο αυτό εντάσσεται σε μια ευρύτερη ευρωπαϊκή πορεία: την εκχώρηση της «λύσης» του «μεταναστευτικού» στη λογική της αποτροπής, της εξωτερίκευσης και της άρνησης. Αξίζει να σημειωθεί επίσης, τον Μάρτιο του 2020, η Ελλάδα είχε ήδη αναστείλει το άσυλο για έναν μήνα μετά από αφίξεις από την Τουρκία. δημιουργώντας ένα προηγούμενο που τώρα επεκτείνεται γεωγραφικά (Βόρεια Αφρική) αλλά και χρονικά (3 μήνες). Κάθε αναστολή πλαισιώνεται ως «εξαιρετική», ωστόσο η επανάληψη είναι ακριβώς αυτό που μετατρέπει τις εξαιρέσεις σε μόνιμη διακυβέρνηση. Η θεωρία της «κατάστασης εξαίρεσης» βρίσκει εδώ μια ανησυχητικά χειροπιαστή εφαρμογή καθώς οι πρόσφυγες και μετανάστες καθίστανται το πειραματικό πεδίο όπου τα δικαιώματα τους αναστέλλονται πρώτα και έπειτα κανονικοποιούνται.
Η απόφαση του ΕΔΔΑ έχει περιορισμένο εύρος καθώς αφορά μόνο τους οκτώ Σουδανούς άνδρες με ωστόσο, εκτεταμένη σημασία. Υπογραμμίζει ότι οι αιτούντες άσυλο δεν μπορούν να μετατραπούν σε «διοικητικές ενοχλήσεις». Υπενθυμίζει ότι οι τυποποιημένες απορρίψεις δεν συνιστούν δίκαιη διαδικασία. Προσφέρει στην κοινωνία των πολιτών ένα νομικό έρεισμα για να αντισταθεί στην διοικητική αδράνεια. Και, εμμέσως, θέτει την Ευρωπαϊκή Ένωση μπροστά σε ένα ερώτημα που αποφεύγει ανελλιπώς- μπορεί η Ευρώπη να ισχυρίζεται ότι ηγείται ηθικά και νομικά στην προστασία των προσφύγων, όταν ένα κράτος-μέλος της νομοθετεί ανοιχτά την αναστολή του ασύλου;
Διακυβεύεται συνεπώς, όχι μόνο η τύχη οκτώ Σουδανών, σε ανθρώπινο- ανθρωπιστικό και ηθικό πλαίσιο- αν και η ζωή και η αξιοπρέπειά τους – μάλλον- έχουν ανυπολόγιστη σημασία. Διακυβεύεται, η ίδια η αρχιτεκτονική του προσφυγικού δικαίου στην Ευρώπη. Αν η Ελλάδα κατορθώσει να θωρακίσει την «αναστολή» από τον δικαστικό έλεγχο, το ντόμινο είναι αναπόφευκτο: άλλα κράτη-μέλη θα επικαλεστούν αντίστοιχες «προσωρινές» παρεκκλίσεις, καθεμία δικαιολογημένη από γεωγραφία, αριθμούς ή γεωπολιτική.
* Η Τατιάνα Σβώρου είναι Σύμβουλος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Ανθρωπιστικής Συνηγορίας. Από το 2019 έως σήμερα έχει συμμετάσχει σε αποστολές με διαφορετικούς οργανισμούς (Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, Save the Children) στο Λίβανο, το Ιράκ, την Ιορδανία, τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και έχει υλοποιήσει στρατηγικές υπεράσπισης για την Τυνησία/Λιβύη και τη βορειανατολική Συρία.
