Μαργαρίτα Φράγκου

Ένα νέο, δυναμικό κίνημα με το όνομα «πρώην screenagers» εξαπλώνεται στις ΗΠΑ και πέρα από αυτές: άνθρωποι που αποφασίζουν να απαρνηθούν το smartphone και να αναζητήσουν μια ζωή πιο αργή, πιο ιδιωτική, πιο ανθρώπινη.

Σε μια εποχή όπου η ψηφιακή σύνδεση έχει μετατραπεί σε υπαρξιακή εξάρτηση, αυτοί οι νέοι «ψηφιακοί εξόριστοι» επιλέγουν την αναλογική καθημερινότητα ως αντίσταση απέναντι στην τεχνολογική κυριαρχία.

Η Λόγκαν Λέιν, 20 ετών σήμερα, θυμάται ότι από τα 11 της χρόνια το smartphone υπήρξε προέκταση του σώματός της.

«Δεν άντεχα πια», λέει. Μια μέρα αποφάσισε να το κλείσει και να το αποθηκεύσει οριστικά στο ντουλάπι της. Αγόρασε ένα απλό κινητό με κουμπιά και άρχισε να ξαναμαθαίνει να ζει χωρίς social media, χωρίς GPS, χωρίς την ακατάπαυστη απαίτηση για προσοχή που χαρακτήριζε την εφηβεία της.

«Μας έκλεψαν τα χρόνια του παιχνιδιού», λέει. Αυτή η προσωπική απόφαση έμελλε να γίνει κίνημα.

Η Λέιν δημιούργησε το «Luddite Club», μια οργάνωση αλληλεγγύης νέων που εξορίζονται οικειοθελώς από τον ψηφιακό κόσμο.

Το κίνημα εξαπλώνεται σε πολλές αμερικανικές πόλεις, με όσους συμμετέχουν να ανταλλάσσουν εμπειρίες, συμβουλές και τρόπους για να αποσυνδεθούν από τη διαρκή επιτήρηση των έξυπνων συσκευών, όπως υπογραμμίζει ο ιστότοπος .coda

Στο μετρό της Νέας Υόρκης, όπου η Λέιν μιλούσε από το φτηνό flip-phone της, οι περισσότεροι γύρω της είναι σκυμμένοι στις οθόνες.

Στις ΗΠΑ, το 91% των πολιτών έχει smartphone – παγκοσμίως η διείσδυση αγγίζει το 60%. Πριν από δέκα χρόνια ήταν μόλις 10%.

Ωστόσο, μια ισχυρή αντεπίθεση αναδύεται. Στο Reddit, χιλιάδες άνθρωποι συζητούν καθημερινά τρόπους να απαλλαγούν από το smartphone τους.

Η κοινότητα «dumbphones» λειτουργεί σαν ομάδα υποστήριξης για εξαρτημένους χρήστες που αναζητούν θεραπεία: Φωτογραφίες από παλιά Motorola Razr, Nokia, iPod mini, χάρτες πόλεων, σημειωματάρια, φωτογραφικές μηχανές τσέπης – εικόνες μιας προ-smartphone εποχής που θυμίζουν πως κάποτε η ζωή δεν περιστρεφόταν γύρω από μια οθόνη.

Για πολλούς, το «χάσιμο της αθωότητας» εντοπίζεται γύρω στο 2006 – την εποχή που το Facebook άνοιξε σε όλους, το Myspace άνθιζε και το πρώτο iPhone δεν είχε ακόμη κυκλοφορήσει.

Τα social media φάνταζαν τότε δημιουργικά, απελευθερωτικά, μια τεχνολογία που έφερνε τους ανθρώπους πιο κοντά.

Σήμερα, η αφήγηση έχει αντιστραφεί: Πλατφόρμες σχεδιασμένες για να κλέβουν την προσοχή μας και όχι για την ενίσχυση της ανθρώπινης επικοινωνίας καλλιεργούν έναν εθισμό που δύσκολα σπάει.

Η Τζούντι Έστριν, μία από τις αρχιτεκτόνισες του πρώιμου διαδικτύου, θυμάται μια εποχή «ανθρωποκεντρικής τεχνολογίας».

Τις δεκαετίες του ’70 και ’80, η εξέλιξη περιοριζόταν από το κόστος και τη χαμηλή υπολογιστική ισχύ. «Όταν εξαφανίστηκαν οι περιορισμοί, εξαφανίστηκε και η ανάγκη προσεκτικού σχεδιασμού», λέει: «Η τεχνολογία έπαψε να προσαρμόζεται σε εμάς – εμείς αρχίσαμε να προσαρμοζόμαστε σε αυτήν».

Για τη Ντέιζι Κρίγκμπαουμ και τον σύντροφό της Γουίλ Σταλτς, το ξύπνημα ήρθε ένα βράδυ του 2022, όταν συνειδητοποίησαν ότι είχαν περάσει ώρες στο scrolling χωρίς να μιλήσουν.

«Ένιωθα φτωχότερη ως άνθρωπος», λέει η Κρίγκμπαουμ, που μεγάλωσε στο κατώφλι της ψηφιακής εποχής. Παρά την απόφασή τους να αφήσουν πίσω τα smartphones, ανακάλυψαν ότι η σύγχρονη ζωή τα απαιτεί: Eφαρμογές εργασίας, σχολικές πλατφόρμες, έλεγχος ταυτότητας, χάρτες, εισιτήρια, πληρωμές.

Έτσι ίδρυσαν το dumbwireless, ένα ηλεκτρονικό κατάστημα που πουλά «χαζοτηλέφωνα» και βοηθά όσους θέλουν να απεξαρτηθούν.

Κάποιοι επιλέγουν συσκευές όπως το Light Phone ή το Kompakt, νέου τύπου μινιμαλιστικά μοντέλα με e-ink οθόνες.

Άλλοι προτιμούν τις παλιές, ξεχασμένες συσκευές της δεκαετίας του 2000, πιστεύοντας ότι έτσι ανακτούν λειτουργίες του εγκεφάλου που ατροφούν: Tην υπομονή, τη συγκέντρωση, τον προσανατολισμό. Πολλοί αναφέρουν μείωση άγχους, αύξηση συμπόνιας και επιστροφή στην εσωτερική ηρεμία.

Η αναλογική αντίσταση όμως δεν αφορά μόνο την ψυχική υγεία.

Σε μέρη όπως η κατεχόμενη Χεβρώνα, όπου Ισραηλινά συστήματα αναγνώρισης προσώπου παρακολουθούν τους Παλαιστίνιους, το smartphone είναι εργαλείο επιτήρησης.

Ο ακτιβιστής Ίσα Άμρο περιγράφει πως, για να διαφύγει σύλληψης, έδωσε το smartphone του σε ταξιτζή ώστε να κυκλοφορεί στην πόλη, μπερδεύοντας τις αρχές. Από τότε χρησιμοποιεί αναλογικό τηλέφωνο για να νιώσει λίγη ελευθερία. «Αν πας αναλογικά, τους δυσκολεύεις», λέει. Γι’ αυτό και ελέγχεται διαρκώς στα σύνορα, με τις αρχές να απαιτούν να εντοπίσουν το smartphone του.

Για κάποιους σαν την Αγκάστ Λαμ στη Νέα Υόρκη, η επιστροφή στο αναλογικό είναι υπαρξιακό στοίχημα. «Οι μέρες μου είναι πιο γεμάτες, πιο ανοιχτές», λέει. «Αν ζήσεις πενήντα χρόνια παρόν στη ζωή σου, αξίζει περισσότερο από μια ζωή μπροστά σε οθόνες».

Καθώς η τεχνολογία βαδίζει προς τη σωματική ενσωμάτωση – από το Neuralink μέχρι τα βιομετρικά συστήματα που αντικαθιστούν κάθε ανθρώπινη διεπαφή οι «ψηφιακοί αυτοεξόριστοι» ξέρουν ότι το μέλλον θα είναι όλο και πιο δύσκολο.

Η Λαμ φαντάζεται ακόμα και έναν κόσμο όπου μια μικρή μερίδα ανθρώπων θα ζει συνειδητά εκτός συστήματος, όπως η ομάδα των «Trogs» στη δυστοπική λογοτεχνία του Ντέιβ Έγκερς.

Η Λόγκαν Λέιν το βλέπει πιο απλά: «Θα το αντιμετωπίσω όταν έρθει. Μέχρι τότε, θα κάνω ό,τι μπορώ για να μην αφήσω την τεχνολογία να μας αιχμαλωτίσει».

Καθώς το σήμα της χανόταν μέσα στο τούνελ του μετρό, η φωνή της χάθηκε – εκείνη όμως συνέχισε το ταξίδι της, παρούσα στον φυσικό κόσμο, αυτοεξόριστη από τον ψηφιακό.