Η σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν έχει διαμορφώσει τη Μέση Ανατολή για δεκαετίες. Ήταν σε μεγάλο βαθμό χαμηλής έντασης, καθώς οι δύο πλευρές επιτίθεντο η μία στην άλλη (κυρίως αθόρυβα και, στην περίπτωση του Ιράν, συχνά μέσω αντιπροσώπων) αποφεύγοντας έναν ανοικτό πόλεμο.
Οι εχθροπραξίες εντάθηκαν μετά το ξέσπασμα της σύγκρουσης μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς, η οποία υποστηρίζεται από το Ιράν, μετά το μακελειό που έκανε η τελευταία τον Οκτώβριο 2023. Οι δύο χώρες αντάλλαξαν πυρά σε μεμονωμένα περιστατικά, χρησιμοποιώντας πυραύλους και drones.
Στη συνέχεια, σε μια σημαντική κλιμάκωση, το Ισραήλ εξαπέλυσε στις 13 Ιουνίου αεροπορικές επιθέσεις εναντίον ιρανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων, καθώς και εναντίον επιστημόνων και στρατηγών. Εκρήξεις παρατηρήθηκαν και ακούστηκαν στην Τεχεράνη. Ο επικεφαλής του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης, Χοσεΐν Σαλάμι, σκοτώθηκε στις επιθέσεις, σύμφωνα με την ιρανική κρατική τηλεόραση. Λόγω της «προληπτικής επίθεσης», το Ισραήλ κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης.
Η μετάβαση σε ανοιχτό πόλεμο θα μπορούσε να είναι μια πραγματική πιθανότητα. Το Ισραήλ, το οποίο πιστεύεται ευρέως ότι διαθέτει πυρηνικά όπλα, θεωρεί ως απειλή για την ύπαρξή του την πιθανότητα κατασκευής ατομικών όπλων από το Ιράν.
Γιατί το Ισραήλ και το Ιράν είναι εχθροί;
Το Ισραήλ και το Ιράν ήταν σύμμαχοι από τη δεκαετία του 1950, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του τελευταίου μονάρχη του Ιράν, Σάχη Μοχάμαντ Ρεζά Παχλαβί, αλλά η φιλία τους έληξε απότομα με την ισλαμική επανάσταση στο Ιράν το 1979. Οι νέοι ηγέτες του Ιράν πρεσβεύουν την καταστροφή του Ισραήλ, κατηγορώντας το εβραϊκό κράτος ως ιμπεριαλιστική δύναμη στη Μέση Ανατολή. Το Ιράν έχει υποστηρίξει ομάδες που πολεμούν τακτικά το Ισραήλ, ιδίως τη Χαμάς, τη Χεζμπολάχ και τους αντάρτες Χούθι, τις οποίες οι ΗΠΑ χαρακτηρίζουν τρομοκρατικές οργανώσεις.
Το Ισραήλ θεωρεί υπαρξιακό κίνδυνο την πιθανότητα να αποκτήσει το Ιράν πυρηνικά όπλα. Ισραηλινοί αξιωματούχοι έχουν επανειλημμένα υπονοήσει ότι εάν το Ιράν φτάσει στο όριο να μπορεί να κατασκευάσει πυρηνικά όπλα, οι ισραηλινές δυνάμεις θα επιτεθούν στο πυρηνικό του πρόγραμμα χρησιμοποιώντας αεροπορική δύναμη -όπως έκαναν όταν χτύπησαν έναν αντιδραστήρα στο Ιράκ το 1981 και μια υποτιθέμενη πυρηνική εγκατάσταση στη Συρία το 2007.
Πότε είχαν συγκρουστεί στο παρελθόν;
Το Ιράν επιτέθηκε άμεσα στο Ισραήλ για πρώτη φορά τον Απρίλιο του 2024 με μια μαζική επίθεση με πυραύλους και drones. Την επίθεση προκάλεσε μια ισραηλινή αεροπορική επιδρομή, δύο εβδομάδες νωρίτερα, σε διπλωματικά κτίρια του Ιράν στη Δαμασκό της Συρίας.
Ενώ η επίθεση του Ιράν προκάλεσε ελάχιστες ζημιές και πιο περιορισμένα αντίποινα από το Ισραήλ, οι απευθείας συγκρούσεις οδήγησαν τη διαμάχη μεταξύ των δύο χωρών σε μια πιο επικίνδυνη φάση, δημιουργώντας ένα προηγούμενο για ανοιχτές, άμεσες συγκρούσεις.
Το Ισραήλ δολοφόνησε τον πολιτικό ηγέτη της Χαμάς, Ισμαήλ Χανίγιε, στο κέντρο της ιρανικής πρωτεύουσας τον Ιούλιο του ίδιου έτους. Οι δύο πλευρές τον επόμενο Οκτώβριο αντάλλαξαν σειρά πυραυλικές επιθέσεις και αεροπορικές επιδρομές.
Μια σύγκριση των στρατιωτικών δυνατοτήτων των δύο κρατών.
Οι δυνάμεις του Ισραήλ έχουν ένα τεράστιο τεχνολογικό πλεονέκτημα έναντι του Ιράν. Αυτό οφείλεται εν μέρει στη στρατιωτική και οικονομική υποστήριξη από τις ΗΠΑ, οι οποίες από καιρό επιδιώκουν να εξασφαλίσουν την υπεροπλία του Ισραήλ ως μέρος της δέσμευσής τους για την ασφάλεια του εβραϊκού κράτους. Το Ισραήλ είναι το μόνο κράτος στη Μέση Ανατολή που έχει αγοράσει μέχρι στιγμής το μαχητικό αεροσκάφος F-35 της Lockheed Martin Corp., το πιο ακριβό οπλικό σύστημα που έχει κατασκευαστεί ποτέ. Επίσης, πιστεύεται ευρέως ότι διαθέτει πυρηνικά όπλα, αν και ποτέ δεν το έχει παραδεχτεί.
Το Ιράν, από καιρό υπάρχει η υποψία ότι έχει ως στόχο να χρησιμοποιήσει το πυρηνικό του πρόγραμμα για την κατασκευή όπλων, μια φιλοδοξία που το ίδιο έχει επανειλημμένα αρνηθεί. Τα αποθέματά του σε εμπλουτισμένο ουράνιο αυξάνονται και θα μπορούσαν να φτάσουν γρήγορα στο επίπεδο του 90% που χρησιμοποιείται συνήθως στα πυρηνικά όπλα, αν οι ηγέτες της Ισλαμικής Δημοκρατίας αποφασίσουν να το κάνουν.
Ωστόσο, το Ιράν θα πρέπει να αναπτύξει και τη διαδικασία μετατροπής του καυσίμου σε όπλο, προκειμένου να κατασκευάσει ένα λειτουργικό όπλο ικανό να χτυπήσει έναν απομακρυσμένο στόχο.
Οι κυρώσεις και η πολιτική απομόνωση έχουν εμποδίσει την πρόσβαση του Ιράν σε ξένη στρατιωτική τεχνολογία, ωθώντας το να αναπτύξει δικά του όπλα. Τα μαχητικά αεροσκάφη του είναι κυρίως παλαιότερα μοντέλα που κληρονόμησε από πριν την επανάσταση του 1979. Το Ιράν ελπίζει να αναβαθμίσει τις στρατιωτικές του δυνατότητες μέσω της συνεργασίας με τη Ρωσία. Συμφώνησε να αγοράσει μαχητικά αεροσκάφη Sukhoi Su-35, αλλά δεν είναι σαφές εάν τα αεροσκάφη έχουν παραδοθεί.
Παρόλο που βρίσκεται σε τεχνολογικό μειονέκτημα, ο στρατός του Ιράν διαθέτει σημαντικό απόθεμα βαλλιστικών πυραύλων και πυραύλων cruise, καθώς και φθηνά μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones), τα οποία χρησιμοποίησε εναντίον του Ισραήλ στις επιθέσεις του 2024.
Όπως έμαθε το Ιράν από αυτές τις επιθέσεις, είναι δύσκολο να παρακάμψει τις σημαντικές αεροπορικές άμυνες του Ισραήλ. Πρώτα πρέπει να ξεπεράσει τα μαχητικά της Ισραηλινής Πολεμικής Αεροπορίας. Στη συνέχεια, υπάρχουν τα συστήματα αεροπορικής άμυνας του Ισραήλ, Arrow και David’s Sling, τα οποία, μαζί με τις αμερικανικές και άλλες συμμαχικές δυνάμεις στην περιοχή, αναχαίτισαν το 99% των περισσότερων από 300 drones και πυραύλων που εκτόξευσε το Ιράν στην επίθεση του Απριλίου 2024, σύμφωνα με τον ισραηλινό στρατό.
Το αμυντικό οπλοστάσιο του Ιράν περιλαμβάνει συστήματα πυραύλων εδάφους-αέρος, όπως το ρωσικό S-300, για την αντιμετώπιση αεροσκαφών και πυραύλων cruise, καθώς και το τοπικής κατασκευής αντιβαλλιστικό πυραυλικό σύστημα Arman. Αυτά δεν έχουν δοκιμαστεί σε μάχες όσο τα συστήματα του Ισραήλ, επειδή το Ιράν αντί για απευθείας σύγκρουση προτιμά την ασύμμετρη πολεμική δράση, με την οποία μπορεί να προβάλει υπέρμετρη ισχύ.
Τόσο το Ισραήλ όσο και το Ιράν διαθέτουν δυνατότητες κυβερνοπολέμου. Πριν από περισσότερο από μια δεκαετία, ένα κακόβουλο λογισμικό γνωστό ως Stuxnet διείσδυσε στις λειτουργίες μιας ιρανικής εγκατάστασης εμπλουτισμού ουρανίου, σε μια επιχείρηση που υπάρχει η υποψία ότι έκαναν το Ισραήλ και οι ΗΠΑ.
Το Ιράν είναι ικανό να πραγματοποιήσει «μια σειρά από κυβερνοεπιθέσεις, από επιχειρήσεις παραπληροφόρησης έως καταστροφικές επιθέσεις εναντίον κυβερνητικών και εμπορικών δικτύων σε όλο τον κόσμο», σύμφωνα με μια εκτίμηση της Υπηρεσίας Πληροφοριών των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων, που δημοσιεύθηκε πέρσι. Οι κυβερνοεπιθέσεις που εξαπέλυσε το Ιράν περιλαμβάνουν μια παραβίαση που είχε ως στόχο να παραλύσει τους υπολογιστές και την παροχή νερού σε δύο ισραηλινές περιοχές, σύμφωνα με το Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων.
Μπορεί το Ισραήλ να καταστρέψει τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν;
Οι πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν είναι πολυάριθμες και διασκορπισμένες σε όλη τη χώρα. Τα πιο σημαντικά στοιχεία τους έχουν μεταφερθεί σε υπόγειες εγκαταστάσεις τα τελευταία χρόνια, σε μια προσπάθεια να τα προστατεύσουν από κινδύνους.
Αυτό δεν έχει σταματήσει τις μικρής κλίμακας επιχειρήσεις σαμποτάζ που αποδίδονται συνήθως στο Ισραήλ. Είναι ευρέως αποδεκτό ότι το Ισραήλ βρίσκεται πίσω από τη δολοφονία πέντε Ιρανών πυρηνικών επιστημόνων στην Τεχεράνη από το 2010. Και το 2021, το Ιράν κατηγόρησε το Ισραήλ για μια έκρηξη σε μια σημαντική εγκατάσταση εμπλουτισμού.
Το Ισραήλ ισχυρίζεται ότι, κατά τη διάρκεια των επιθέσεων τον Οκτώβριο του 2024, κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος της αεροπορικής άμυνας του Ιράν και μεγάλο μέρος της ικανότητάς του να κατασκευάζει πυραύλους, γεγονός που ενδεχομένως επιτρέπει στο Ισραήλ να πραγματοποιήσει μια επιτυχημένη επίθεση.
Ωστόσο, αξιωματούχοι των μυστικών υπηρεσιών έχουν προειδοποιήσει ότι οι επιθέσεις κατά των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν ενδέχεται να καθυστερήσουν, αλλά όχι να ματαιώσουν, την ικανότητα της χώρας να εξασφαλίσει τις τεχνολογίες που απαιτούνται για την κατασκευή ενός ατομικού όπλου.
Η ικανότητα του Ισραήλ να βλάψει τις κύριες εγκαταστάσεις εμπλουτισμού ουρανίου του Ιράν είναι πιο περιορισμένη χωρίς τη στρατιωτική βοήθεια των ΗΠΑ. Ο στόλος του από μαχητικά F-35 εξοπλισμένα με βόμβες 2.000 λιβρών και F-15 με βόμβες 4.000 λιβρών θα πρέπει να πραγματοποιήσει αλλεπάλληλες επιθέσεις για να διαπεράσει την ιρανική άμυνα. Τα αμερικανικά βομβαρδιστικά B-2, εξοπλισμένα με βόμβες Massive Ordnance Penetrators 30.000 λιβρών, γνωστές ως «bunker busters», θα μπορούσαν να πλήξουν μεγάλο μέρος του ιρανικού προγράμματος και να προκαλέσουν τεράστια ζημιά.
Ένας ανώτερος στρατιωτικός αξιωματούχος, υπεύθυνος για την προστασία του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, δήλωσε τον Απρίλιο του 2024 ότι η χώρα θα ανταποδώσει με τον ίδιο τρόπο αν το Ισραήλ στοχεύσει τις εγκαταστάσεις της. Υπονόησε ότι ακόμη και η απειλή μιας τέτοιας αντίδρασης θα μπορούσε να ωθήσει το Ιράν να επανεξετάσει τις πολιτικές του σχετικά με αυτό που περιγράφει ως ειρηνικό πυρηνικό πρόγραμμα.
Ποιοι είναι οι σύμμαχοι του Ισραήλ και του Ιράν;
Οι σημαντικότεροι σύμμαχοι του Ιράν είναι οι σιιτικές πολιτοφυλακές στο Λίβανο, την Υεμένη και το Ιράκ, τις οποίες υποστηρίζει με χρήματα, όπλα και εκπαίδευση. Η λιβανέζικη πολιτοφυλακή Χεζμπολάχ ήταν για πολύ καιρό η ισχυρότερη από αυτές, αλλά οι συγκρούσεις της με το Ισραήλ, από την έναρξη του πολέμου στη Γάζα, συμπεριλαμβανομένης της ισραηλινής χερσαίας εισβολής στο Λίβανο, την έχουν αποδυναμώσει σημαντικά. Η Τεχεράνη έχασε επίσης το μοναδικό κράτος-σύμμαχό της στη Μέση Ανατολή, τη Συρία, με την πτώση του προέδρου Μπασάρ αλ-Άσαντ τον Δεκέμβριο του 2024.
Οι αντάρτες Χούθι της Υεμένης θα ήταν πιθανώς πρόθυμοι να συμμετάσχουν σε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο μεταξύ Ισραήλ και Ιράν. Από την αρχή της σύγκρουσης μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς, οι Χούθι εκτοξεύουν βαλλιστικούς πυραύλους και drones κατά του Ισραήλ, ενώ επιτίθενται και σε εμπορικά πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα. Τον Ιούλιο του 2024, ένα drone των Χούθι χτύπησε ένα κτίριο στο κέντρο του Τελ Αβίβ, σκοτώνοντας έναν άνδρα και τραυματίζοντας αρκετούς άλλους, στην πρώτη θανατηφόρα επίθεση αυτού του είδους σε ισραηλινό έδαφος. Στις αρχές Μαΐου 2025, ένας πύραυλος των Χούθι χτύπησε κοντά στο κύριο αεροδρόμιο του Ισραήλ, με αποτέλεσμα πολλές ξένες αεροπορικές εταιρείες να αναστείλουν τις πτήσεις τους προς και από το αεροδρόμιο.
Το Ιράν έχει θερμές σχέσεις με τη Ρωσία, αν και ο πόλεμος της τελευταίας στην Ουκρανία πιθανότατα θα περιορίσει την ικανότητά της να παρέχει βοήθεια σε περίπτωση σύγκρουσης. Η Ισλαμική Δημοκρατία έχει επίσης καλές σχέσεις με την Κίνα, η οποία αγοράζει ιρανικό πετρέλαιο, παρόλο που παραμένει οι κυρώσεις από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους.
Όσον αφορά το Ισραήλ, οι δυνάμεις των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου βοήθησαν στην εξουδετέρωση ορισμένων από τους πυραύλους και τα drones που εκτόξευσε το Ιράν το 2024. Ο αμερικανικός στρατός ανακοίνωσε επίσης μέτρα για την ενίσχυση της παρουσίας του στη Μέση Ανατολή, μεταφέροντας εκεί πλοία, μαχητικά αεροσκάφη και σκάφη άμυνας κατά βαλλιστικών πυραύλων. Ωστόσο, η ισραηλινή επιχείρηση αποτελεί την πρώτη μεγάλη κρίση εξωτερικής πολιτικής της δεύτερης θητείας του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, αφού είχε επανειλημμένα παροτρύνει τον πρωθυπουργό του Ισραήλ Μπέντζαμιν Νετανιάχου να μην προχωρήσει σε επίθεση.
Πώς θα αντιδράσουν τα αραβικά κράτη σε έναν πόλεμο μεταξύ Ισραήλ και Ιράν;
Πολλές από τις χώρες της περιοχής θα βρεθούν σε δύσκολη θέση. Τέσσερις αραβικές χώρες του Κόλπου συνήψαν ειρηνευτικές συμφωνίες με το Ισραήλ το 2020 μέσω των λεγόμενων Συμφωνιών του Αβραάμ, εν μέρει λόγω της αμοιβαίας δυσπιστίας τους προς το Ιράν. Ωστόσο, έχουν επίσης επιδιώξει να αποκαταστήσουν τις σχέσεις τους με την Τεχεράνη, καθώς επικεντρώνονται στην οικονομική ανάπτυξη των χωρών τους και μετά την απόφαση των ΗΠΑ, που επί μακρόν εγγυούνταν την ασφάλειά τους, να αποσυρθούν από την περιοχή. Σε αντίθεση με τις προηγούμενες συνομιλίες για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, αυτή τη φορά υποστηρίζουν δημοσίως τη διπλωματία.
Το Ιράν και η Σαουδική Αραβία αποκατέστησαν διπλωματικές σχέσεις το 2023 μετά από επτά χρόνια διακοπής. Η Σαουδική Αραβία έχει ήδη διερευνήσει τη δυνατότητα ομαλοποίησης των σχέσεων με το Ισραήλ στο πλαίσιο μιας ευρύτερης συμφωνίας με την οποία ελπίζει να εξασφαλίσει εγγυήσεις ασφάλειας από τις ΗΠΑ και πιθανότατα θα προσπαθήσει να αποφύγει να εμπλακεί σε μια σύγκρουση.
Είναι απίθανο οποιοδήποτε αραβικό κράτος να σταθεί στο πλευρό του Ισραήλ σε μια ανοιχτή σύγκρουση με μια άλλη μουσουλμανική χώρα, πόσο μάλλον με μια τόσο ισχυρή όσο το Ιράν. Ωστόσο, οι τελευταίες ισραηλινές επιθέσεις κατά του Ιράν μπορεί να χρειάστηκαν μόνο τη συναίνεσή τους για να περάσουν τα ισραηλινά αεροσκάφη από τον εναέριο χώρο τους.
Πηγή: Bloomberg/ απόδοση στα ελληνικά από το KREPORT
