Η Ελλάδα, μια χώρα με μακρά παράδοση στην ιατρική επιστήμη, τα τελευταία χρόνια «αιμορραγεί»… To Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ) βρίσκεται αντιμέτωπο με ένα από πιο φλέγοντα ζητήματα: το φαινόμενο του brain drain.

Μια διεξοδική ματιά στο τι πραγματικά συμβαίνει θα έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε στο διήμερο συνέδριο inForum: Brain Retain & Regain, στις 2-3 Ιουνίου, στη Βιβλιοθήκη της Βουλής (Πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο).

Από την έναρξη της οικονομικής κρίσης το 2010, περίπου 20.000 Έλληνες γιατροί έχουν εγκαταλείψει τη χώρα, αναζητώντας καλύτερες συνθήκες εργασίας, υψηλότερες αμοιβές και επαγγελματικές ευκαιρίες. Το φαινόμενο αυτό, γνωστό και ως «διαρροή εγκεφάλων», έχει προκαλέσει σοβαρές συνέπειες στο ΕΣΥ, υπονομεύοντας την ποιότητα της υγειονομικής περίθαλψης και επιβαρύνοντας την ελληνική κοινωνία και οικονομία.

Οι αιτίες

Η φυγή των Ελλήνων γιατρών δεν είναι τυχαία. Πολλοί παράγοντες, που συνδέονται με τις συνθήκες εργασίας και το ευρύτερο κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον, οδηγούν τους επαγγελματίες υγείας να αναζητήσουν ευκαιρίες στο εξωτερικό.

Οι χαμηλές αμοιβές αποτελούν βασικό κίνητρο μετανάστευσης. Οι μισθοί των γιατρών στο ΕΣΥ, ιδιαίτερα των ειδικευόμενων και των νεότερων, παραμένουν σημαντικά χαμηλότεροι σε σύγκριση με αυτούς σε άλλες χώρες.

Για παράδειγμα, ένας ειδικευόμενος γιατρός στην Ελλάδα μπορεί να κερδίζει λιγότερο από 1.500 ευρώ μηνιαίως, ενώ στο Ηνωμένο Βασίλειο ή τη Γερμανία οι αποδοχές μπορεί να υπερβαίνουν τα 3.000-4.000 ευρώ, με καλύτερες συνθήκες εργασίας.

Η υπερεργασία και το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης, γνωστό ως «burnout» αποτελούν καθημερινότητα για τους γιατρούς του ΕΣΥ. Σύμφωνα με μελέτες, οι γιατροί εργάζονται κατά μέσο όρο πάνω από 65 ώρες την εβδομάδα, με το 30% να εμφανίζει συμπτώματα επαγγελματικής εξουθένωσης.

Οι συνεχείς εφημερίες, η έλλειψη ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής και η πίεση από την υποστελέχωση έχουν δημιουργήσει ένα αφιλόξενο εργασιακό περιβάλλον.

Η υποστελέχωση του ΕΣΥ επιδεινώνει την κατάσταση. Τα νοσοκομεία, ιδιαίτερα της περιφέρειας, λειτουργούν με ελλείψεις σε προσωπικό, εξοπλισμό και υποδομές. Αυτό οδηγεί σε υπερβολικό φόρτο εργασίας για τους εναπομείναντες γιατρούς, οι οποίοι καλούνται να καλύψουν τα κενά, συχνά σε βάρος της ποιότητας της φροντίδας του ασθενή και της δικής τους ψυχικής και σωματικής υγείας.

Τέλος, η οικονομική κρίση ενίσχυσε τη μετανάστευση. Οι περικοπές στον προϋπολογισμό της υγείας και η γενικότερη αβεβαιότητα για το μέλλον οδήγησαν πολλούς γιατρούς να δουν το εξωτερικό ως τη μόνη βιώσιμη επιλογή.

Οι συνέπειες

Η μαζική φυγή γιατρών έχει προκαλέσει μια σειρά από σοβαρές συνέπειες για το ΕΣΥ και την ελληνική κοινωνία. Πρώτα και κύρια, η υποβάθμιση των υπηρεσιών υγείας είναι εμφανής. Με λιγότερους γιατρούς, ιδιαίτερα σε κρίσιμες ειδικότητες όπως η αναισθησιολογία, η χειρουργική και η εντατική θεραπεία, τα νοσοκομεία δυσκολεύονται να καλύψουν τις ανάγκες των ασθενών. Σε πολλές περιπτώσεις, οι χρόνοι αναμονής για χειρουργεία ή εξειδικευμένες εξετάσεις έχουν αυξηθεί δραματικά.

Επιπλέον, η οικονομική επιβάρυνση είναι τεράστια. Η εκπαίδευση ενός γιατρού κοστίζει στην Ελλάδα δεκάδες χιλιάδες ευρώ, με εκτιμήσεις να κάνουν λόγο για συνολικό κόστος άνω των 7 δισεκατομμυρίων ευρώ για τους γιατρούς που έχουν μεταναστεύσει από το 2010. Αυτή η επένδυση, ωστόσο, δεν αποδίδει στη χώρα, καθώς οι επαγγελματίες προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε ξένα συστήματα υγείας.

Από δημογραφική άποψη, το brain drain πλήττει κυρίως τη νέα γενιά, με το 60% των μεταναστών γιατρών να ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα 25-44 ετών. Αυτή η απώλεια νεανικού ανθρώπινου δυναμικού αποδυναμώνει την παραγωγική βάση της χώρας και επιβαρύνει το ασφαλιστικό σύστημα, καθώς μειώνεται ο αριθμός των συνεισφερόντων σε σχέση με τους συνταξιούχους.

Ο δρόμος της ξενιτιάς

Οι κυριότερες χώρες στις οποίες μεταναστεύουν οι Έλληνες γιατροί, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, είναι:

• Ηνωμένο Βασίλειο: Προσελκύει μεγάλο αριθμό Ελλήνων γιατρών λόγω του καλά οργανωμένου συστήματος υγείας (NHS), των υψηλότερων μισθών και των ευκαιριών επαγγελματικής εξέλιξης.
• Γερμανία: Δημοφιλής προορισμός λόγω της ζήτησης για ιατρικό προσωπικό, των καλών αποδοχών και των προγραμμάτων ένταξης για ξένους γιατρούς.
• Κύπρος: Προτιμάται λόγω της γλωσσικής και πολιτισμικής εγγύτητας, καθώς και των καλύτερων συνθηκών εργασίας σε σχέση με την Ελλάδα.
• Γαλλία: Ελκυστική για ειδικότητες όπως η αναισθησιολογία και η χειρουργική, με καλές αμοιβές και υποδομές.
• Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και Σαουδική Αραβία: Πρόσφατα έχουν γίνει δημοφιλείς λόγω των πολύ υψηλών μισθών, των φορολογικών πλεονεκτημάτων και της ζήτησης για εξειδικευμένους γιατρούς.
  Αυτοί οι προορισμοί ξεχωρίζουν λόγω των καλύτερων οικονομικών απολαβών, των ευκαιριών επαγγελματικής ανάπτυξης και της καλύτερης ποιότητας ζωής που προσφέρουν σε σχέση με το ΕΣΥ.

Tο 60% των μεταναστών γιατρών ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα 25-44 ετών

Τάσεις και Προοπτικές

Παρά τις προσπάθειες για brain gain, δηλαδή την επιστροφή επιστημόνων στην Ελλάδα, το brain drain παραμένει κυρίαρχο. Σύμφωνα με έρευνες, μόνο 1 στους 20 μετανάστες γιατρούς σχεδιάζει να επιστρέψει εντός πέντε ετών. Ωστόσο, υπάρχει ελπίδα: περίπου 6 στους 10 δηλώνουν ότι θα εξέταζαν την επιστροφή, εφόσον υπάρξουν σημαντικές βελτιώσεις στις συνθήκες εργασίας, στις αμοιβές και στην αξιοκρατία.