Μαργαρίτα Φράγκου
Καθώς τα ακραία καιρικά φαινόμενα και οι φονικοί καύσωνες αυξάνονται παγκοσμίως, απλές λύσεις, όπως τα πάρκα, οι υδάτινες επιφάνειες και οι ειδικές βαφές στους δρόμους, αποδεικνύονται εξαιρετικά αποτελεσματικές στην προστασία των πόλεων από τις υψηλές θερμοκρασίες.
Ενδεικτικές είναι οι δορυφορικές εικόνες της Πράγας, που δημοσιεύει το BBC, όπως ο ποταμός Μολδάβας που μοιάζει με μπλε φίδι καθώς διασχίζει τις καυτές κόκκινες και πορτοκαλί ζώνες της πόλης, προσφέροντας μια ανάσα δροσιάς μέσα στον καύσωνα του Ιουνίου του 2022.
Οι πράσινες κηλίδες αντιστοιχούν σε πάρκα, επιβεβαιώνοντας πως τα φυσικά στοιχεία που αξιοποιούνται, μειώνουν όντως τη θερμοκρασία του εδάφους, η οποία έφτασε τότε έως και τους 45 βαθμούς Κελσίου.
Οι δορυφορικές εικόνες, που συλλέγονται διαρκώς από τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, αποκαλύπτουν πόσο καθοριστικό ρόλο διαδραματίζουν το πράσινο, το νερό αλλά και οι ειδικές, ανοιχτόχρωμες επιφάνειες στον περιορισμό της θερμοκρασίας στις αστικές περιοχές. Σύμφωνα με μελέτες, περιοχές που βρίσκονται σε απόσταση μόλις δέκα λεπτών με τα πόδια από πάρκο είναι έως και τρεις βαθμούς πιο δροσερές από άλλες πιο γειτονιές, στις οποίες επικρατεί το τσιμέντο.
Το πείραμα των «ψυχρών δρόμων» πέτυχε
Ο Glynn Hulley, ερευνητής στη NASA, ηγείται του προγράμματος Land Surface Temperature Monitoring, που χαρτογραφεί τις θερμές ζώνες των πόλεων. Όπως εξηγεί, τα δεδομένα αυτά προσφέρουν ανεκτίμητες πληροφορίες στους πολεοδόμους, εντοπίζοντας τις πλέον ευάλωτες περιοχές και αξιολογώντας την αποτελεσματικότητα μέτρων όπως η φύτευση δέντρων ή οι ειδικές επικαλύψεις οδοστρωμάτων.
Στο Λος Άντζελες, όπου εδρεύει η ομάδα του, τα δεδομένα χρησιμοποιήθηκαν για να εντοπιστούν οι θερμότερες γειτονιές, με αποτέλεσμα οι τοπικές αρχές να εφαρμόσουν τη χρήση ειδικής βαφής για τη δημιουργία των λεγόμενων «ψυχρών δρόμων». Ο Hulley μέτρησε εκ νέου την περιοχή μέσω δορυφόρου και διαπίστωσε μείωση της θερμοκρασίας κατά 1-2 βαθμούς Κελσίου. Τα αποτελέσματα αυτά βοήθησαν την πόλη να εξασφαλίσει επιπλέον χρηματοδότηση ύψους 6 εκατ. δολαρίων για την επέκταση του προγράμματος.
Και η Αθήνα στις 10 υπό χαρτογράφηση πόλεις
Η συγκεκριμένη συνεργασία δεν αποτελεί τον κανόνα, αλλά οι ειδικοί εκτιμούν ότι θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα καλής πρακτικής, αν οι πόλεις ενσωμάτωναν τα δεδομένα των δορυφόρων στον σχεδιασμό τους προκειμένου να γίνουν πιο ανθεκτικές στις συνέπειες της κλιματικής κρίσης.
Το εργαλείο Ecostress συλλέγει δεδομένα καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, καλύπτοντας πόλεις των ΗΠΑ κάθε τέσσερις ημέρες και ευρωπαϊκές πόλεις κάθε τρεις έως πέντε. Στόχος είναι να χαρτογραφηθούν δέκα πόλεις παγκοσμίως, ανάμεσά τους το Λονδίνο, το Παρίσι, η Αθήνα, η Βομβάη και η Μελβούρνη.
Οι χάρτες αποτυπώνουν ξεκάθαρα ότι όσο πιο πυκνοδομημένη μια περιοχή, τόσο υψηλότερη η θερμοκρασία της, ενώ περιοχές κοντά σε πάρκα, δάση και λίμνες εμφανίζονται έως και 12 βαθμούς ψυχρότερες. Στην Κίνα, ερευνητές αξιοποίησαν τα δεδομένα για να επιβεβαιώσουν πως τα πάρκα θερμαίνονται πιο αργά μέσα στη μέρα και προσφέρουν δροσιά και εκτός των ορίων τους.
Η Marta Olazabal, επικεφαλής του τμήματος προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή στο Βάσκικο Κέντρο για την Κλιματική Αλλαγή στην Ισπανία, επισημαίνει πως οι χάρτες αυτοί είναι «απολύτως χρήσιμοι» για τον εντοπισμό των πιο ευάλωτων περιοχών, ειδικά όταν συνδυάζονται με δεδομένα για ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και υποδομές. Η πόλη του Όστιν στο Τέξας ήδη εφαρμόζει αυτό το μοντέλο.
Οι ανισότητες
Σε πρόσφατη μελέτη της Olazabal που εξέτασε 167 ευρωπαϊκές πόλεις, διαπιστώνεται πρόοδος στους σχεδιασμούς για την αντιμετώπιση των καυσώνων, αν και η ανισότητα παραμένει: πόλεις του Βορρά με περισσότερους πόρους εφαρμόζουν καλές πρακτικές (για παράδειγμα η Νέα Υόρκη με τις ψυχρές στέγες, το Βερολίνο με την αστική βιοποικιλότητα, η Βαρκελώνη με ανασχεδιασμό αστικού ιστού), όμως μικρότερες ή φτωχότερες πόλεις του Νότου υστερούν.
Οι αστικοί «θερμικοί θύλακες», περιοχές δηλαδή σημαντικά θερμότερες από τα γύρω αγροτικά τοπία έως και 15 βαθμούς, είναι το αποτέλεσμα της τσιμεντοποίησης και απουσίας πρασίνου και αποτελούν κίνδυνο για ηλικιωμένους, παιδιά, χαμηλόμισθους και εργαζόμενους σε εξωτερικούς χώρους.
Πόλεις όπως το Παρίσι, με τα υψηλότερα ποσοστά θανάτων από καύσωνα στην Ευρώπη, έχουν αναπτύξει δίκτυα «νησίδων δροσιάς», με πάρκα, πισίνες, μουσεία και δροσερές διαδρομές πεζών, προσβάσιμες μέσω μιας εφαρμογής. Οι αρχές του Παρισιού έχουν αυξήσει κατά τρεις φορές και το υπόγειο δίκτυο ψύξης. Ανάλογα μέτρα αποδεικνύονται αποτελεσματικά. Στο Μόντρεαλ του Καναδά, σχέδιο που εφαρμόστηκε το 2004-2007 μείωσε τους καθημερινούς θανάτους κατά 2,5 άτομα.
Η Σεβίλλη, η πρώτη πόλη που έδωσε όνομα στους καύσωνες, προχωρά σε εκτεταμένες τοποθετήσεις σκιάστρων, φύτευση 5.000 δέντρων τον χρόνο και δημιουργία νέων σιντριβανιών. Το Ρότερνταμ προσβλέπει στην φύτευση φυτών σε 900.000 τ.μ. ταρατσών. Στην Αθήνα, η επικεφαλής του γραφείου καύσωνα Ελένη Μυριβήλη ηγείται πρωτοβουλίας αξιοποίησης του αρχαίου ρωμαϊκού υδραγωγείου για διοχέτευση νερού στην πόλη, ενώ στον Δήμο Αχαρνών τοποθετούνται ειδικά «δροσερά» υλικά σε δρόμους και πεζοδρόμια, με ενθαρρυντικά αποτελέσματα.
Ο Hulley εκφράζει την ελπίδα πως το νέο δορυφορικό εργαλείο υψηλότερης ανάλυσης που αναπτύσσει η ομάδα του και θα εκτοξευθεί το 2028, θα επιτρέψει ακόμη πιο στοχευμένες παρεμβάσεις, όπως οι πράσινες στέγες.
Όπως δηλώνει η Olazabal: «Δεν μπορώ να φανταστώ το μέλλον καμίας πόλης χωρίς τη συστηματική παρακολούθηση και αντιμετώπιση της θερμότητας. Η κλιματική κρίση έχει ήδη μετατραπεί σε κρίση δημόσιας υγείας και χρειάζεται άμεσος σχεδιασμός και επενδύσεις».
