Με αφορμή το πέμπτο άλμπουμ με τους Primavera en Salonico, το «Watersong», η Σαβίνα Γιαννάτου μάς μιλάει για μουσική και για όσα συμβαίνουν γύρω μας

Από τις σπουδές κλασικού τραγουδιού στην Αθήνα με τον Σπύρο Σακκά και παλαιάς μουσικής στο Λονδίνο μέχρι τη θρυλική «Λιλιπούπολη», που την έκανε αρχικά γνωστή, και από την πρωτοποριακή συνεργασία της με τη Λένα Πλάτωνος αλλά και τον Μάνο Χατζιδάκι μέχρι τη συμμετοχή της σε συναυλίες του πλέον ελεύθερου αυτοσχεδιασμού η Σαβίνα Γιαννάτου έχει διανύσει μια μακρά και εξαιρετικά ποικίλη διαδρομή.

Έχω ξαναγράψει ότι ίσως να μην μπορώ να πω ότι είναι «η καλύτερη Ελληνίδα ερμηνεύτρια», αλλά είμαι σίγουρος ότι είναι η πλέον ευέλικτη μέσα σε ένα πάρα πολύ μεγάλο φάσμα μουσικών ιδιωμάτων. Ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στη διαδρομή της είναι η σύμπραξή της με τους Primavera en Salonico, που σχηματίστηκαν το 1993 αρχικά για να τη συνοδεύσουν σε ένα project με σεφαρδίτικα τραγούδια των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, αλλά έκτοτε συντελούν σε ένα δεύτερο τμήμα της δισκογραφίας της, παράλληλο με τις προσωπικές εργασίες της, με μια σειρά από εξαίρετα άλμπουμ τα οποία κυκλοφορούν από την έγκριτη γερμανική εταιρεία ECM. Στις αρχές Απριλίου ήρθε το πέμπτο από αυτά, το «Watersong», επίκεντρο της θεματολογίας του οποίου, όπως φαίνεται και από τον τίτλο του, είναι το νερό.

Τους Primavera en Salonico αποτελούν ο βιρτουόζος εκτελεστής του ακορντεόν και του κανονακίου και βασικός ενορχηστρωτής του σχήματος Κώστας Βόμβολος και οι δεξιοτέχνες σολίστ Χάρης Λαμπράκης στο νέι, Κυριάκος Γκουβέντας στο βιολί, Γιάννης Αλεξανδρής στο ούτι, Μιχάλης Σιγανίδης στο κοντραμπάσο και μια νέα προσθήκη στο «Watersong», ο κατά βάση κοντραμπασίστας Dine Doneff, Κώστας Θεοδώρου- στα κρουστά.

Φαντάζομαι πως με τους Primavera en Salonico είστε πια ένα αληθινό συγκρότημα και όχι εκείνοι ένα σχήμα που σε συνοδεύει. Θα μπορούσε όμως να συμβεί το ίδιο και με άλλους μουσικούς, έστω κι αν ήταν και πάλι παρών ο Κώστας Βόμβολος;

Δεν τίθεται τέτοιο θέμα. Με άλλους μουσικούς θα ήταν άλλη μουσική. Με άλλη ερμηνεύτρια θα ήταν άλλο το παίξιμο. Αυτό το αποτέλεσμα βγαίνει από όλους μας και είναι συλλογική επιλογή μας. Μάθαμε ο ένας τον άλλον πολύ καλά μέσα στα χρόνια. Δεν «ψαχνόμαστε» κι αυτό φαίνεται πάνω στη σκηνή.

Στο «Watersong» έπειτα από αρκετά χρόνια συνεργάζεσαι ξανά με τη Λάμια Μπεντίουι. Ήθελες μόνο να τραγουδήσετε ξανά μαζί ή υπάρχει συγκεκριμένος λόγος για τα τραγούδια στα οποία συμμετέχει;

Σκέφτηκα τη Λάμια σαν τη φωνή της ερήμου, της έλλειψης του νερού. Αυτό το νόημα είχε η παρουσία της, εκτός από το ότι μου αρέσουν πάρα πολύ ο ήχος της φωνής της και ο τρόπος που ερμηνεύει τα τραγούδια αυτά, ένας πολύ ιδιαίτερος δικός της τρόπος.

Κεντρική ιδέα και συνδετικό στοιχείο των τραγουδιών του δίσκου είναι βέβαια το νερό. Πέρα από αυτό όμως, επιδίωξες κάτι και ως προς το στιχουργικό θέμα και το περιεχόμενο καθενός από αυτά;

Το περιεχόμενο των τραγουδιών έχει σχέση με το νερό συμβολικά, εκτός από το «Περπερούνα», που είναι η επίκληση για βροχή. Είναι τραγούδια που, μέσω του νερού, μιλούν για τον έρωτα, την απώλεια, την αγνότητα, την επιθυμία, τον γάμο, τον θάνατο ή και για γοργόνες, ακόμα και για δράκους που κλέβουν το νερό.

Είναι μόνο δική μου εντύπωση ή μετατρέψατε τα κάλαντα των Θεοφανείων από πανηγυρικό θρησκευτικό παιδικό τραγούδι σε μια μορφή νικητήριου παιάνα;

Δεν το σκέφτηκα έτσι… Τέτοιου είδους κομμάτια, όπως τα κάλαντα των Θεοφανείων, που η μελωδία τους είναι επαναλαμβανόμενη και πολύ απλή, μας βοηθούν να αναπτύξουμε, είτε ρυθμικά είτε αυτοσχεδιαστικά, κάποιες ιδέες κι επίσης να παίξουν πιο δυναμικά οι μουσικοί. Εδώ κάνω και ένα παιχνίδι με τα λόγια όταν επανέρχεται η φωνή στον δεύτερο κύκλο. Κρατάω μόνο τις λέξεις που υποδηλώνουν ενοχή και τιμωρία και τις λέω σκέτες μέσα σε έναν ηχητικό ορυμαγδό από τα όργανα. Είναι ένα θρησκευτικό κομμάτι και μου άρεσε να τονίσω αυτή την πλευρά, της τιμωρίας, του φόβου και της ενοχής.

Στα «Τραγούδια της Μεσογείου» στο επίκεντρο ήταν το θαλασσινό νερό, η Μεσόγειος συγκεκριμένα, ως στοιχείο της φύσης που χωρίζει και ταυτόχρονα ενώνει ανθρώπους και λαούς, ενώ αυτή τη φορά τα κάθε είδους ύδατα. Εκτός από μια χημική ένωση απαραίτητη για τη ζωή μας, τι είναι και τι εκπροσωπεί το νερό για εσένα;

Ολα στη ζωή μας καθορίζονται από χημικές ενώσεις αλλά δεν το σκεφτόμαστε ποτέ αυτό. Με τους μύθους ζούμε… Από Χημεία και Βιολογία δεν σκαμπάζω τίποτα! Για εμένα καταρχήν ήταν η εικόνα του βυθού στο τραγούδι του Άριελ, όπου το νερό μεταμορφώνει το πνιγμένο σώμα σε κάτι πλούσιο και παράξενο, «τα κόκαλά του έγιναν κοράλλια, τα μάτια του μαργαριτάρια» (από την «Τρικυμία» του Σέξπιρ). Μετά, μέσα από το βιβλίο του Σάντορ Φερέντσι «Θάλασσα» βρέθηκα μπροστά στην ιδέα ότι «οι πρώτες προσπάθειες της συνουσίας ήταν τελικά η μάχη για την υγρασία που υποκαθιστούσε τον ωκεανό» απ’ όπου όλοι προήλθαμε κάποτε, οπότε είπα «ωραία, όλα λοιπόν για το νερό, από το νερό και στο νερό». Θάνατος, έρωτας, γέννηση, το έμβρυο στον ωκεανό της μήτρας…, κάπως έτσι. Καταρχήν είναι γοητευτικό όλο αυτό που σου προσφέρει η φαντασία γύρω από το νερό, οπότε έχει πάρα πολύ ενδιαφέρον να το προσεγγίσεις με πολλούς τρόπους. Εμείς απλώς λέμε τραγούδια…

Η κλιματική κρίση όμως έχει μετατρέψει το νερό με τη μορφή των βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων σε μέσο φυσικών καταστροφών, ενώ από την άλλη επιδείνωσε την έλλειψη πόσιμου νερού σε πολλές περιοχές του κόσμου. Πιστεύεις ότι αυτή η κρίση είναι αναστρέψιμη κι αν ναι, με ποιον τρόπο;

Προφανώς η αναφορά μας στο νερό με το «Watersong» σχετίζεται υπογείως με την κλιματική κρίση. Δεν το αναφέρουμε πουθενά αλλά στην ουσία είναι μια υπενθύμιση του από πού προερχόμαστε. Όλοι και όλες θέλουμε να ελπίζουμε πως η κλιματική αλλαγή είναι αναστρέψιμη και πως δεν είμαστε τόσο αυτοκαταστροφικοί ώστε να μην κάνουμε τελικά τίποτα. Αλλά συνεχίζουμε να μην σεβόμαστε τη φύση. Μπορεί να αλλάξει ο τρόπος της ζωής μας; Πόσα ξέρουμε γι’ αυτό όσοι δεν είμαστε ειδικοί; Προς το παρόν ακούμε ότι θα βρέξει και μας πιάνει πανικός…

Ενώ βρίσκεται στα ανατολικά παράλια της Μεσογείου, η Γάζα είναι μια άνυδρη περιοχή, σε αρκετά μεγάλο βαθμό έρημος, η οποία εδώ και δεκαετίες είναι η αιτία της διαμάχης μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης. Μετά τη σφαγή της 7ης Οκτωβρίου η διαμάχη αυτή μετατράπηκε σε τραγωδία. Πώς το βλέπεις αυτό; Μπορεί να σταματήσει και να επέλθει επιτέλους η ειρήνη;

Το μόνο που βλέπω είναι ότι φαίνεται όλο και πιο πολύπλοκο και γίνεται όλο και πιο επικίνδυνο και ότι, αντιθέτως, καθώς αλλάζουν οι ισορροπίες, δίνεται δυστυχώς η ευκαιρία ν’ ανοίξουν και άλλα μέτωπα.

Σε τρομάζει το μοντέλο διακυβέρνησης του Τραμπ στις ΗΠΑ που διαμέσου της οικονομίας έχει αρχίσει ήδη να επηρεάζει πολύ δυσμενώς όλο τον κόσμο;

Μόνο στους εφιάλτες μας υπήρχαν αυτά που βλέπουμε τώρα με τα μάτια μας να γίνονται εκεί, σε όλα τα επίπεδα και χωρίς να τηρείται κανένα δημοκρατικό ή άλλο πρόσχημα.

MeToo, γυναικοκτονίες, εφηβική βία, μίσος και τοξικότητα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης… Πιστεύεις ότι όλη αυτή την οργή και τη βία τις έφερε στην επιφάνεια η οικονομική κρίση και ακόμα περισσότερο ίσως η ψυχολογική πίεση της πανδημίας ή υπήρχαν και απλώς έγιναν πολύ πιο ορατές;

Σίγουρα η οικονομική κρίση έφερε στην επιφάνεια προβλήματα στις προσωπικές και στις οικογενειακές σχέσεις. Από την άλλη, τα θύματα των παρενοχλήσεων τώρα μιλούν πιο εύκολα γιατί έχουν αλλάξει οι «ηθικοί κανόνες» της κοινωνίας, οπότε βγαίνουν πολλά στο φως. Επίσης, οι γυναίκες διεκδικούν πράγματα που παλιότερα ήταν αδιανόητο και να τα σκεφτούν, κι αυτό προκαλεί αντιδράσεις απρόβλεπτες μέσα στην οικογένεια και στις σχέσεις, άρα περισσότερη βία. Στο σημείο αυτό έρχονται τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να παίξουν κι αυτά έναν πολύ περίεργο ρόλο που δεν χρειάζεται να σχολιάσουμε. Έχουν ειπωθεί πολλές φορές όλα αυτά, αλλά το κουτί της Πανδώρας ακόμα δεν κλείνει.

Πέρα από την ωρίμανση και την τεχνική εξέλιξη, ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στο πώς ερμήνευες ένα τραγούδι όταν ξεκινούσες και το ίδιο τραγούδι τώρα;

Στο θέμα της ερμηνείας μού φαίνονται όλα πιο εύκολα και πιο φυσικά σε σχέση με το παρελθόν. Συμβαίνουν πολλές αποχρώσεις ερμηνευτικές από μόνες τους χωρίς πολλή σκέψη. Εντάξει, να μην παίζει έναν θετικό ρόλο σε κάτι και η ηλικία (γέλια);

Δεν έχετε σκεφτεί ποτέ με τους Primavera en Salonico να κάνετε έναν δίσκο με δικά σας, πρωτότυπα τραγούδια και όχι επανεκτελέσεις παραδοσιακών ή άλλων παλαιότερων; Υπάρχει πιθανότητα να συμβεί αυτό στο μέλλον;

Εχει συζητηθεί αυτό και η αλήθεια είναι ότι εγώ το φοβάμαι. Σχεδόν όλοι μας συνθέτουμε και ενορχηστρώνουμε. Δεν ξέρω πώς θα είναι όταν τα συνθετικά «εγώ» μας θα βρεθούν να συνεργάζονται. Πόσο θ’ αντέξει ο καθένας μας να δει το δικό του κομμάτι να μεταμορφώνεται σε κάτι που ίσως δεν του αρέσει; Όταν αλλάζουμε τα παραδοσιακά τραγούδια δεν προσβάλλεται το «εγώ» κανενός. Το πολύ-πολύ κάποιος να μην συμφωνήσει με κάτι, αλλά δεν θα αισθανθεί θιγμένος/η. Φοβάμαι μην μας διαλύσει κάτι τέτοιο.

Θα παρουσιάσετε κάπου ζωντανά το «Watersong» στην ολοκληρία του;

Για πρώτη φορά το παρουσιάσαμε, όχι ακριβώς σ’ αυτή τη μορφή, στη Μικρή Επίδαυρο το 2020 κι αυτή ήταν και η αφορμή για την ηχογράφηση του CD. Το έχουμε ήδη παρουσιάσει σε κάποιες χώρες και στις 30 Απριλίου στην Ελβετία, στο Φεστιβάλ Stansermusiktage. Στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη η παρουσίαση θα γίνει αργότερα, συζητάμε το πότε και το πώς.

Και τα σχέδιά σου για το καλοκαίρι;

Στις 3 Μαΐου θα είμαι με τη Λένα Πλάτωνος και τον Γιάννη Παλαμίδα στο Gazarte. Στις 14 Μαΐου στο Μέγαρο Μουσικής, στη συναυλία του Βασίλη Ρακόπουλου με τίτλο «Ο χορός των πυρσών». Επίσης, από 20 Μαΐου μέχρι 8 Ιουνίου θα συμμετάσχω στην παράσταση «Taverna Miresia» του Μάριο Μπανούσι στην Αμβέρσα, στο Μόντρεαλ και στο Λονδίνο. Το καλοκαίρι θα συνεργαστώ σε διαφορετικές συναυλίες με τον Θοδωρή Οικονόμου, τον Σπύρο Μάνεση, τον Νίκο Κυπουργό και τη Λένα Πλάτωνος σε Ύδρα, Τήνο, Μύκονο, Νάξο και Θεσσαλονίκη. Αυτά προς το παρόν κι ίσως προκύψουν και κάποια ακόμα.

Αεικίνητη και ακούραστη, η Σαβίνα Γιαννάτου δεν σταματά να εξελίσσει τον εαυτό της ως ερμηνεύτρια και μαζί ένα ικανό και σοβαρό τμήμα της καλύτερης ελληνικής μουσικής.

Θάνος Μαντζάνας