Φερνάντο Μποτέρ «Η σύγχρονη τέχνη είναι πολύ φτωχή»

― Οι ογκώδεις, πληθωρικές φιγούρες σας είναι άμεσα αναγνωρίσιμες. Θεωρείτε σημαντικό για έναν καλλιτέχνη να δημιουργεί χαρακτηριστικό ύφος και ταυτότητα;

Είναι το πιο σημαντικό στην ουσία. Τα έργα των μεγάλων καλλιτεχνών που θαυμάζουμε είναι άμεσα αναγνωρίσιμα. Όταν βλέπεις Μποτιτσέλι, ξέρεις ότι είναι Μποτιτσέλι, δε χρειάζεται να μπει το όνομά του δίπλα από τον πίνακα. Κάθε άνθρωπος έχει τις πεποιθήσεις του και αυτές ακριβώς είναι που στιγματίζουν το έργο του. Στα εικαστικά η εμμονή σε κάποιο στοιχείο αποτυπώνεται στη δουλειά του καλλιτέχνη και αυτό είναι που δημιουργεί το ύφος του. Το να δημιουργείς κάτι που είναι άμεσα αναγνωρίσιμο, ακόμα και από μια μικρή λεπτομέρειά του, είναι πολύ σημαντικό στην τέχνη.

  Φωτ.: Museo Botero

― Μοιάζει να έχετε δημιουργήσει τον προσωπικό σας κόσμο. Πώς καταλήξατε να δημιουργείτε αυτές τις μορφές;

Στις ακουαρέλες που έκανα όταν ήμουν πολύ νέος υπήρχε μία τάση προς τις γεμάτες μορφές. Στα είκοσι μου, όταν είδα την τέχνη των μεγάλων δασκάλων, όπως του Μαζάτσιο, του Πιέρο ντε λα Φραντσέσκα, του Ουτσέλο, του Τζιόττο, σαγηνεύτηκα από τον αισθησιασμό των μορφών τους και τη βάση που έδιναν στον όγκο. Μέσα από σκληρή δουλειά συνειδητοποίησα τη σημασία του όγκου στην τέχνη και έτσι αυτό με οδήγησε να βρω το προσωπικό ύφος έκφρασης που με ικανοποιούσε. Με κάποιο τρόπο η αγάπη που έχεις για συγκεκριμένους καλλιτέχνες, σημαδεύει το δρόμο σου.

― Είστε αφοσιωμένος σε δύο μέσα: τη ζωγραφική και τη γλυπτική. Ποιες είναι οι διαφορετικές δυνατότητες που σας προσφέρει το καθένα από αυτά;

Πρόκειται για δύο διαφορετικούς τρόπους έκφρασης. Στη ζωγραφική μπορείς να δώσεις μια ιδιαιτερότητα, επινοώντας περίεργα αντικείμενα ή θέματα στο φόντο. Στη γλυπτική το κύριο θέμα είναι πάντα περιορισμένο, γιατί έχεις να κάνεις μόνο με τη φιγούρα και δεν υπάρχει φόντο. Με κάποιο τρόπο αυτό είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, γιατί σε ωθεί να ανακαλύψεις πώς θα παρουσιάσεις το ίδιο πράγμα με διαφορετικό τρόπο. Για παράδειγμα βλέπουμε τα άλογα της αρχαίας ελληνικής τέχνης, της Αναγέννησης, του Καραβάτζιο, του Πικάσο και είναι τα ίδια άλογα, αλλά δοσμένα με διαφορετικό τρόπο. Αυτό είναι κάτι που με γοητεύει στην τέχνη. Πάντως βρίσκω και τα δύο μέσα συναρπαστικά, γιατί πάντα υπάρχει ο ίδιος ζήλος να πεις κάτι πρωτότυπο και φρέσκο.

 Φωτ.: Museo Botero

― Κατά τη γνώμη σας η τέχνη έχει να κάνει κυρίως με την ομορφιά και την αισθητική;

Ναι, βέβαια. Αυτός άλλωστε είναι και ο σκοπός της ή τουλάχιστον ήταν. Πάντα η τέχνη στόχευε στο ιδανικό, στην απόλαυση, στο να προσφέρει μια στιγμή αισθανπκότητας. Πιστεύω ότι αυτό συνέβαινε μέχρι πολύ πρόσφατα. Σήμερα φαίνεται ότι οι καλλιτέχνες θέλουν να προβάλλουν περισσότερο τη βιαιότητα. Η τέρψη και η ηδονή που ενέπνεαν τα έργα του Τισιάνο, του Βελάσκεθ και του Ματίς δε συναντώνται στη σημερινή καλλιτεχνική δημιουργία.

― Πιστεύετε ότι η τέχνη απευθύνεται σε περιορισμένο κοινό;

Όχι. Είναι όμως αλήθεια ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν την ευκαιρία να δουν τέχνη, αλλά, όταν βλέπουν, σίγουρα την απολαμβάνουν. Φυσικά ο καθένας αντλεί με διαφορετικό τρόπο ευχαρίστηση από ένα έργο. Όταν ξέρεις πολλά πράγματα γύρω από αυτό που εκτίθεται, τότε υπάρχει και πνευματική, θα λέγαμε, απόλαυση. To πιο σημαντικό όμως είναι η πρώτη εντύπωση, ο πίνακας που θα τραβήξει την προσοχή σου σε μια αίθουσα, πριν καλά-καλά σκεφτείς το γιατί. Αυτή είναι για μένα η πιο καθαρή μορφή ευχαρίστησης. Να συγκινηθείς, να ταρακουνηθείς συναισθηματικά από την αρμονία των χρωμάτων, από το τοπίο, την ατμόσφαιρα, την ποίηση που κρύβεται πίσω από αυτό που βλέπεις. Να σε συνεπάρουν τα νούφαρα του Μονέ. Σε ένα δεύτερο επίπεδο έρχεται η απόλαυση της εμπεριστατωμένης ανάγνωσης, της διάκρισης της φόρμας, της κατανόησης των σταδίων δημιουργίας ενός έργου. Δε χρειάζεται λοιπόν να είναι κανείς διανοούμενος για να απολαύσει αισθητικά ένα γλυπτό ή ένα πίνακα.

― Θεωρείτε σημαντικό να προωθείται η τέχνη στον δημόσιο χώρο;

Μα και βέβαια. Για παράδειγμα, στη Βιέννη ή στο Παρίσι περπατάς και βλέπεις τριγύρω σου υπέροχα γλυπτά. Είναι σαν όνειρο. Η τέχνη στους δημόσιους χώρους είναι για μένα κάτι το ιδανικό. Στην πλειοψηφία τους όμως τα κράτη έχουν να λύσουν πιο σημαντικά προβλήματα από το να στηρίξουν οικονομικά τη δημόσια τέχνη. Σας μέρες μας τέτοιου είδους πρωτοβουλίες τις αναλαμβάνει ο ιδιωτικός τομέας.

 Φωτ.: Museo Botero

― Πέρα από την Αναγέννηση, που ήδη αναφέρατε, από ποιους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα αισθάνεστε ότι έχετε επηρεαστεί περισσότερο;

Κατά κάποιο τρόπο αισθάνομαι ότι όλοι οι καλλιτέχνες έχουν επηρεαστεί από τον Πικάσο και από τον Ματίς. Δεν είναι κακό να επηρεάζεσαι από έναν καλλιτέχνη, είναι σαν να αναβιώνεις το πνεύμα του. Όσο περισσότερες επιρροές έχεις τόσο πλουσιότερος γίνεσαι πνευματικά. Πρέπει όμως όλα τα στοιχεία σταδιακά να αφομοιώνονται, έτσι ώστε κάποιος που στέκεται μπροστά από έναν πίνακα να έχει στο μυαλό του μόνο το όνομα του δημιουργού του έργου. Αργότερα μπορεί να διακριθούν και να επισημανθούν οι επιρροές που δέχτηκε. Θέλω επίσης να επισημάνω και ένα άλλο θέμα. Θεωρώ ότι ένας δημιουργός με ταλέντο διακρίνει το μεγαλείο της υψηλής τέχνης του παρελθόντος και αντλεί την έμπνευσή του από αυτήν. Αυτό είναι σημαντικό και δεν είναι αυτονόητο, γιατί πολλοί καλλιτέχνες επηρεάζονται από ασήμαντα έως και χυδαία πράγματα.

― Θα τοποθετούσατε τη δουλειά σας σε κάποιο κίνημα του 20ού αιώνα;

Για να είμαι ειλικρινής, όχι. Η ζωγραφική μου έρχεται σε αντίθεση με όσα γίνονταν τον 20ό αιώνα, αφού εγώ έκανα αναπαραστατική τέχνη, όταν το κίνημα της αφηρημένης τέχνης ήταν στο προσκήνιο. Με απασχολούσαν θέματα τεχνοτροπίας, όταν αυτά δεν ενδιέφεραν κανέναν. Το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι δεν είμαι ζωγράφος αλλά αναπαραστατικός καλλιτέχνης, γιατί το έργο μου αναπαριστά την πραγματικότητα. Δεν είναι αφηρημένο, ούτε κυβιστικό, ούτε σουρεαλιστικό. Δεν είμαι καλλιτέχνης της ποπ αρτ (ούτε ποπ). Στην τέχνη υπάρχουν παραδείγματα ανθρώπων που ξεχώρισαν χωρίς να ανήκουν σε κάποιο κίνημα. Ο Μπέικον και ο Μπαλτίς ήταν ο Μπέικον και ο Μπαλτίς. Δεν ανήκαν σε κάποια σχολή. Μπορείς να είσαι σημαντικός καλλιτέχνης χωρίς να συνδέεσαι με κάποιο κίνημα.

― Ποια είναι η γνώμη σας για τη σύγχρονη τέχνη;

Είναι πολύ φτωχή. Αν σκεφτείς το τι έχει γίνει στην τέχνη ανά τους αιώνες, είναι δραματικό το πόσο φτωχή είναι στις μέρες μας. Αν απομακρυνθείς από τον σκοπό της τέχνης που ανέφερα πριν, το αποτέλεσμα είναι καταστροφικό. Αυτό ακριβώς έχει συμβεί με τα νέα κινήματα. Όταν τα συγκρίνεις με αυτή των περασμένων αιώνων, τα σύγχρονα κινήματα μοιάζουν πολύ φτωχά και κενά νοήματος. Οι άνθρωποι φοβούνται να πουν ότι η σύγχρονη τέχνη είναι φτωχή, αλλά είναι τόσο πολύ τελικά...

― Και όσον αφορά στην Ελλάδα, υπάρχουν Έλληνες καλλιτέχνες που θαυμάζετε;

Όλους τους σπουδαίους καλλιτέχνες του παρελθόντος φυσικά! Βασικά η Ελλάδα γνώρισε εξαιρετικές περιόδους καλλιτεχνικής δημιουργίας και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Η Ιταλία, για παράδειγμα, είναι μια χώρα που παρουσίασε εξαιρετικά ποιοτική και ποσοτική παραγωγή έργων τέχνης για αιώνες. Ξαφνικά όμως, το 19ο αιώνα δεν υπήρχε ούτε ένας σημαντικός καλλιτέχνης στην Ιταλία. Αυτό είναι πολύ περίεργο. Και μετά, στον 20ό αιώνα εμφανίστηκε ο Μοντιλιάνι ή ο Ντε Κίρικο. Μπορεί να μην ήταν μεγάλοι δάσκαλοι, αλλά ήταν πολύ καλοί καλλιτέχνες. Λογαριάζοντας όμως την πολύ μεγάλη παράδοση της χώρας, θα έλεγα ότι η καλλιτεχνική της παραγωγή σήμερα είναι σχετικά φτωχή. Δεν ξέρω πολλά πράγματα για την τέχνη στην Ελλάδα σήμερα, έχω δει βέβαια κάποιες δουλειές, αλλά το μόνο για το οποίο είμαι σίγουρος είναι ότι η καλλιτεχνική παραγωγή δεν είναι όσο μεγάλη και σημαντική όσο ήταν στο παρελθόν.

― Θα θέλαμε να μας περιγράψετε το χώρο δουλειάς σας. Έχετε έργα άλλων καλλιτεχνών στο στούντιο σας; Τι μουσική προτιμάτε να ακούτε όταν δουλεύετε;

Δεν ακούω μουσική όταν εργάζομαι. Προτιμώ να δουλεύω με ησυχία.Όσον αφορά στα έργα άλλων καλλιτεχνών, είχα μια μεγάλη συλλογή, την οποία δώρισα στην Κολομβία. Δεν είμαι πια συλλέκτης, οπότε δεν έχω πια πίνακες στο στούντιο μου. Απλά δουλεύω όλη μέρα στο χώρο μου και αυτό είναι όλο.

Πατρίτσια Γιαννοπούλου και Αντιγόνη Λιάκου