Ο «φτωχότερος πρόεδρος του κόσμου», όπως τον αποκαλούσαν, επειδή έδωσε σχεδόν όλον τον μισθό που λάμβανε ως αρχηγός του κράτους, σε ένα πρόγραμμα κοινωνικής κατοικίας, άφησε εποχή με την πολιτική του.
Ποιος ήταν ο ταπεινός ηγέτης που ονειρεύεται κάθε πολίτης και που από χθες συνομιλεί με τον Θεό του...
Ο Τουπάκ Αμάρου ήταν- λέει- επαναστάτης κι έπειτα ο τελευταίος βασιλιάς των Ίνκας· είχε πολεμήσει σαράντα χρόνια στα βουνά. Το 1572, όταν το κεφάλι του έπεσε από το σπαθί του δημίου, οι «μάγοι» των Ινδιάνων προφήτεψαν πως κάποια μέρα τα κεφάλι εκείνο θα ξαναβρεί το κορμί… Και το ξαναβρήκε: αυτή τη φορά τον έλεγαν Χοσέ Αλμπέρτο Μουχίκα Κοράντο!
Ο Μουχίκα ήταν αντάρτης των Τουπαμάρος, των Αριστερών επαναστατών που είχαν δανειστεί το όνομά τους από τον Τουπάκ Αμάρου· σύρθηκε στις φυλακές κι έκανε 12 χρόνια να ανασάνει ελευθερία·βγήκε, έγινε υπουργός και τέλος ένα μεσημέρι που ο ήλιος έκαιγε τις αυλές των σπιτιών στο Μοντεβιδέο, ο Μουχίκα έγινε πρόεδρος της Ουρουγουάης! Από χθες, ο «Τουπάκ Αμάρου» του 21ου αιώνα ταξιδεύει ν’ ανταμώσει τον Τουπάκ Αμάρου του 16ου αιώνα στα σύννεφα της Ιστορίας…
Ήταν κάπου στη δεκαετία του 2010. Ένας άνδρας με οργωμένο το μέτωπο από το αλέτρι του χρόνου, με τσαλακωμένο-τριμμένο σακάκι δίχως γραβάτα και μ’ ένα γαλάζιο και άσπρο ριγέ πουκάμισο, ανέβηκε στο βήμα κρατώντας έναν σωρό χαρτιά σαν τσαλακωμένες χαρτοπετσέτες· τα μάτια του μικρά και πονηρά, μισόκλειναν από τη νύστα· τα μαλλιά του λαδωμένα, λες και είχε μόλις βγει από κουζίνα φθηνού μαγειρείου. Εκείνος ο άνδρας πλησίασε στο μικρόφωνο και κοίταξε προς τους ακροατές του· βρισκόταν- θέλοντας και μη- στην αίθουσα της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών. Κι από κάτω, οι κομψοί και γραβατωμένοι κύριοι στρυμωγμένοι στα ακριβά κοστούμια τους με καλοχτενισμένο μαλλί παστωμένο στη μπριγιαντίνη, περίμεναν ανυπόμονοι· θα τους μιλούσε σε λίγα λεπτά ο Πρόεδρος της Ουρουγουάης!
Εκείνες οι κουβέντες ήταν βαριές...
Τα λόγια που άκουσαν εκείνη τη φθινοπωρινή μέρα του 2013 οι εκπρόσωποι στον ΟΗΕ δεν ήταν εκείνα τα τυποποιημένα συσκευασμένα στο αεροστεγές περιτύλιγμα της διπλωματικής ορθοδοξίας που περίμεναν, με χασμουρητά, να ακούσουν…
«Θυσιάσαμε τους παλιούς άυλους θεούς μας και τώρα καταλαμβάνουμε τον ναό του θεού της αγοράς», είπε, διαβάζοντας από τα χαρτιά του, στα ισπανικά. «Αυτός ο θεός οργανώνει την οικονομία μας, την πολιτική μας, τις συνήθειές μας, τη ζωή μας. Φαίνεται ότι γεννηθήκαμε μόνο για να καταναλώνουμε»!
Ο Μουχίκα σήκωσε το βλέμμα του και κάρφωσε τους ακροατές του με τα μικρά, αλλά σουβλερά σαν πρόκες μάτια του που κρύβονταν πίσω από ένα ζευγάρι καφέ γυαλιά σαν της γιαγιάς του. Και καθώς συνέχιζε να μιλάει, η ψιθυριστή φωνή του έγινε έντονη: «Έχουμε έναν πολιτισμό που πολεμάει τον ελεύθερο χρόνο και που δεν αποδίδει», φώναξε. «Υπάρχει μάρκετινγκ για τα πάντα: για τα νεκροταφεία, για τις κηδείες, για τα μαιευτήρια, για τους πατέρες, για τις μητέρες, τους παππούδες και τους θείους! Όλα είναι επιχειρήσεις! Ο μέσος άνθρωπος της εποχής μας περιπλανιέται ανάμεσα σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και την κουραστική ρουτίνα των γραφείων... Ονειρεύεται διακοπές και ελευθερία. Ονειρεύεται να μπορεί να πληρώνει τους λογαριασμούς του, μέχρι που μια μέρα, η καρδιά του σταματάει». Η μεγάλη καρδιά του φιλόσοφου-Προέδρου Χοσέ Μουχίκα σταμάτησε, η φωνή του όμως δεν έχει σταματήσει να ακούγεται από ευήκοα ώτα.
Πρόεδρος ένας από εκείνους
Ήταν 74 χρονών, ο Μουχίκα, όταν οι Ουρουγουανοί τον εξέλεξαν Πρόεδρό τους το 2009. Από την αρχή απέφευγε τις συνήθεις τελετουργίες της εξουσίας: αρνήθηκε να μετακομίσει στις προεδρικές κατοικίες στο Μοντεβιδέο, προτιμώντας να παραμείνει στην ταπεινή και καταφρονημένη κοινότητά του στα περίχωρα της πρωτεύουσας, όπου συνέχισε να καλλιεργεί χρυσάνθεμα με τη σύζυγό του· οδηγούσε μόνος, χωρίς σωματοφύλακες πλάι του- δεν χωρούσαν άλλωστε- ένα παλιό Βολκσβάγκεν Beetle και πρόσφερε σχεδόν το 90% του προεδρικού μισθού του σε φιλανθρωπικούς σκοπούς! Όχι δεν ήταν έλληνας πολιτικός...
Στην Ουρουγουάη, η προσωπική αυστηρότητα του Μουχίκα τον είχε κάταστησει αντικείμενο γοητείας· η ομιλία του στον ΟΗΕ, ωστόσο, πυροδότησε παγκόσμια λατρεία για τον Μουχίκα. Είναι τόσο σπάνιο οι πολιτικοί να λένε κάτι που να φαίνεται αληθινό! Η 45λεπτη «κραυγή ψυχής» που εκφώνησε ενώπιον της Γενικής Συνέλευσης είχε την εκπληκτική ποιότητα να φαίνεται τόσο αληθινή, λέξη προς λέξη, αλλά ταυτόχρονα τόσο ήταν τόσο απίθανη, τόσο κόντρα στη συνηθισμένη λογική και την βαρετή ορολογία των σύγχρονων ομιλιών για τα παγκόσμια προβλήματα, που ήταν σαν κάποιος να είχε αρπάξει ένα μαχαίρι και να είχε κομματιάσει το επίπλαστο σκηνικό που χρησίμευε σαν φόντο στην Πολιτική, αποκαλύπτοντας το πραγματικό: έναν Κόσμο που καταρρέει πίσω του.
«Υποσχόμαστε μια ζωή γεμάτη κατανάλωση και σπατάλη. Αλλά αυτή είναι αντίστροφη μέτρηση ενάντια στη φύση, ενάντια στο μέλλον της ανθρωπότητας», βροντοφώναξε ο Μουχίκα. «Είναι πολιτισμός ενάντια στην απλότητα, ενάντια στη νηφαλιότητα, ενάντια σε όλους τους φυσικούς κύκλους και ενάντια στα πιο σημαντικά πράγματα: την περιπέτεια, την αλληλεγγύη, την οικογένεια, τη φιλία, την αγάπη... Η κρίση είναι, στην πραγματικότητα, η αδυναμία της πολιτικής... Αλλά σήμερα, είναι καιρός να αρχίσουμε να αγωνιζόμαστε».
«Αν ο Μουχίκα σταματήσει να μιλάει, όλοι όσοι ακούνε περιμένουν…» είχε πει συνεργάτης του. Και όλοι πια περίμεναν τον Μουχίκα να ξαναμιλήσει…
Και ξαφνικά έγινε διάσημος
Στο YouTube, η ομιλία στον ΟΗΕ ξεπέρασε το ένα εκατομμύριο προβολές. «Δακρύζω», έγραψε ένας σχολιαστής. «Αν ένας τέτοιος άνθρωπος είναι πρόεδρος, τότε υπάρχει ελπίδα για την ανθρωπότητα». Τους μήνες που ακολούθησαν, δημοσιογράφοι των New York Times και του Al Jazeera , ακόμη και ένα τηλεοπτικό συνεργείο από τη Νότια Κορέα, ταξίδεψαν στην Ουρουγουάη για να μάθουν περισσότερα για αυτόν τον αλλόκοτο προφήτη, που τους υποδέχτηκε στην άθλια κουζίνα του σπιτιού του, που σκούπιζε μόνος του.
«Δεν σταματάς να είσαι ένας απλός άνθρωπος μόνο και μόνο επειδή έγινες πρόεδρος», είπε στον Guardian, Το αμερικανικό σάιτ Gawker δημοσίευσε ένα άρθρο με τον τίτλο: «Η Ουρουγουάη Έχει τον Πρόεδρο των Ονείρων μας».
Ο Πέπε- το ψευδώνυμο που είχε ο Μουχίκα - γεννήθηκε από φτωχή οικογένεια καταγόμενη από βάσκους και λιγυριανούς μετανάστες. Ο πατέρας του πέθανε όταν ο Μουχίκα ήταν οκτώ χρονών. Ο μικρός Πέπε δούλεψε σε αρτοποιείο και πουλούσε και λουλούδια για να στηρίξει την οικογένεια. Οι σκληροί της τοπικής Αριστεράς έγιναν τα νέα πατρικά του πρότυπα. Κάποιοι αναρχοσυνδικαλιστές που εργάζονταν σε ένα κρεοπωλείο κοντά στο σπίτι του Μουχίκα, ένα πρωί άρπαξαν τα φορτηγά διανομής του εργοδότη τους, κατάσχεσαν το κρέας και το μοίρασαν στους φτωχούς. Ο Μουχίκα εντυπωσιάστηκε. Κάποιοι, παλιοί, θυμούνται ότι όταν ήταν μικρό αγόρι, ο Πέπε, μοίραζε όλα τα παιχνίδια του στους γείτονες!
Τα χρόνια της φωτιάς
Στα τέλη της δεκαετίας του '50, καθώς ο Μουχίκα αναζητούσε κατευθύνσεις, ο Παράδεισος του άρχισε να καταρρέει. Με το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και του Πολέμου της Κορέας, η παγκόσμια ζήτηση για τη γεωργική παραγωγή της Ουρουγουάης ατόνησε· ξέσπασε πληθωρισμός. Με σύνθημα: «η εξουσία στον λαό», οι φοιτητές βγήκαν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν. Η κυβέρνηση αντέδρασε δυναμικά, προκαλώντας ακόμη περισσότερες φοιτητικές εξεγέρσεις. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '60, η Ουρουγουάη -κάποτε αποκαλούμενη Ελβετία της Νότιας Αμερικής, μια χώρα ειρηνική- που χρησιμοποιούσε τους λίγους στρατιώτες της για να μαζεύουν τα σκουπίδια στις παραλίες- κυλίστηκε στο αίμα.
Οι αντάρτες βγήκαν στην επιφάνεια. Ο Μουχίκα, στα 20 χρόνια του και ραγδαία ανερχόμενος στον αριστερό πολιτικό κόσμο της Ουρουγουάης, εντάχθηκε στη σταυροφορία των Τουπαμάρος. Στόχος ήταν να ταράξουν την κυβέρνηση χαλώντας την ζωή των εύπορων ουρουγουανών. Οι πράξεις των Τουπαμάρος ήταν από κωμικές- έγραφαν στους τοίχους «όλοι χορεύουν ή κανείς δεν χορεύει…» μέχρι και βίαιες: βομβάρδισαν εργοστάσιο της Bayer το 1965, κράτησαν και βασάνισαν ομήρους σε μια αυτοσχέδια φυλακή που ονομάστηκε κατ’ ευφημισμό «Φυλακή του Λαού». Η φήμη των Τουπαμάρος στους πολίτες της Ουρουγουάης ήταν αμφιλεγόμενη. Οι κάτοικοι μιας μικρής πόλης, της Πάντο, στην οποία οι αντάρτες εισέβαλαν για να ληστέψουν τράπεζες μεταμφιεσμένοι σε νεκροπομπούς, τους φοβόντουσαν και τους απεχθάνονταν. Άλλοι τους έβλεπαν σαν ήρωες.
Με το ψηλόλιγνο σώμα του και τα εκφραστικά μαύρα φρύδια του, ο Μουχίκα κατέληξε να αντιπροσωπεύει τη ρομαντική πλευρά των Τουπαμάρος· πυροβολήθηκε έξι φορές από την αστυνομία σε ένα μπαρ, φυλακίστηκε και απέδρασε δύο φορές: μία φορά πείθοντας έναν σχιζοφρενή κρατούμενο ότι ήταν εξωγήινος που είχε έρθει να σκάψει στον κάτω κόσμο· έσκαψαν μαζί μια σήραγγα!
Τελικά οι Τουπαμάρος «βοήθησαν» στην επικράτηση μιας Δεξιάς πολύ πιο φαύλης διεφθαρμένης και κολασμένης από αυτήν στην οποία είχαν εναντιωθεί. Υποτίθεται ότι για να διατηρήσει την τάξη, ο πρόεδρος Χουάν Μαρία Μπορνταμπέρι, το 1973, εγκαθίδρυσε στρατιωτική δικτατορία και φυλάκισε τους επαναστάτες. Την επόμενη δεκαετία, η χώρα είχε το υψηλότερο ποσοστό πολιτικών φυλακίσεων κατά κεφαλήν στον Κόσμο. Ένας στους 500 Ουρουγουανούς πέρασε από τις φυλακές και ένας στους 50 ανακρίθηκε από τους αστυνομικούς, συχνά βασανιζόμενος. Κατά τη διάρκεια της δωδεκάχρονης φυλάκισής τους, οι ηγέτες των Τουπαμάρος, μιας ομάδας που ονομαζόταν Οι Εννέα, ανησυχούσαν ότι η εμπειρία αυτή θα άφηνε στον Μουχίκα μόνιμα προβλήματα. Ούρλιαζε όταν άκουγε θορύβους, που, όμως δεν υπήρχαν και είχε εμμονή απαιτώντας μια μικροσκοπική φορητή τουαλέτα για το κελί του!
Ο Σοφός Τουπαμάρο
Μετά το τέλος της δικτατορίας, το 1985, όμως, ο Μουχίκα αναδείχθηκε ως ο πιο σοβαρός ανάμεσά στους συντρόφους του: ο Σοφός των Τουπαμάρος. Καθώς η ομάδα προσαρμόζονταν στην ελευθερία, τα περισσότερα μέλη της ήθελαν να αποφύγουν την επιστροφή στον ανταρτοπόλεμο, αν και δεν ήταν σαφές ποια πορεία θα ακολουθούσαν. Ο Μουχίκα υποστήριξε την είσοδο στην παραδοσιακή κομματική πολιτική και διοργάνωσε δημόσια φόρουμ, γνωστά στην Ουρουγουάη ως «mateadas», συζητήσεις, δηλαδή, που πραγματοποιούνταν σε πλατείες χωριών συντροφιά με δυνατό τσάι ματέ. Ο Πέπε είχε διατηρήσει τα παιδικά του πάθη για ισότητα, αλλά η φυλακή τον είχε κάνει πιο φιλοσοφημένο και είχε εμβαθύνει την ακατέργαστη σωματική του γοητεία· γρήγορα απέκτησε οπαδούς μεταξύ των φτωχότερων εργατών και στα μέσα της δεκαετίας του '90 μπήκε στο Κοινοβούλιο. Στη συνέχεια, το 2005, διορίστηκε υπουργός Γεωργίας.
Όταν κάποιοι χασάπηδες άρχισαν να πουλάνε πιο φθηνά το asado (κρέας για ψησταριά), ο κόσμος αγκάλιασε με αγάπη τον Μουχίκα δίνοντάς του το παρατσούκλι Αsado del Pepe· μια δημοσκόπηση του 2007 έδειξε ότι είχε γίνει μακράν ο πιο συμπαθής κυβερνητικός αξιωματούχος της χώρας και τότε αποφάσισε να θέσει υποψηφιότητα για Πρόεδρος.
Ουρουγουάη: η χώρα των αντιθέσεων
Η Ουρουγουάη είναι ένας τόπος με παράξενες αντιθέσεις· τόσο μικρή και φτωχή κι όμως έχει στη συλλογή της δύο Παγκόσμια Κύπελλα ποδοσφαίρου! Σε μιαν άθλια παραγκούπολη, μπορείς να δεις έναν σχεδόν ρακένδυτο να γυαλίζει το vintage Chevrolet του, τού 1928, με τις καμπύλες και το μαύρο φινίρισμα κι αμέσως να σου ‘ρθει στο νου εικόνα του χώρου στάθμευσης των αυτοκινήτων του Μεγάλου Γκάτσμπι.
Ο Εντουάρντο Γκαλεάνο, ο παγκοσμίου φήμης ουρουγουανός συγγραφέας, λάτρευε το άθλιο, αλλά κομψό, Cafe Brasilero στην οδό Ιτουζαίνγκο του Μοντεβιδέο. Κατηφορίζοντας προς το Ρίο ντε λα Πλάτα, στη Σάντα Καταλίνα, μια βρώμικη μπυραρία που πουλάει φθηνά σφηνάκια και πίτσες βουτηγμένες στο ηλιέλαιο, μπορούσες να δεις τον Μουχίκα, με τα γκρίζα μαλλιά του ανακατεμένα και στα στραβά πόδια του να φοράει φθαρμένα δερμάτινα σανδάλια, να απολαμβάνει ένα ταπεινό γεύμα.
Ήταν ήρωας!
Τον Μάιο του 2024, ο Μουχίκα διαγνώστηκε με καρκίνο του οισοφάγου , ο οποίος στη συνέχεια έκανε μετάσταση στο συκώτι. Ο Μουχίκα ταξιδεύει πια στο επέκεινα· η κληρονομιά του θα είναι κάτι περισσότερο από την πολύχρωμη, σαν κουρελού στα παζάρια του Μοντεβιδέο, ιστορία του και τη λιτή ζωή του. Ο Μουχίκα ήταν μια από τις πιο επιδραστικές και σημαντικές προσωπικότητες της Λατινικής Αμερικής και έτσι θα συνεχίσει να είναι, πλήρως απελευθερωμένος και άυλος πια· άλλωστε απεχθανόταν τα υλικά αγαθά!
«Θέλω έναν ήρωα», αρχίζει ο Λόρδος Μπάιρον τον «Δον Ζουάν» του: «Είναι μια αδήριτη ανάγκη / Όταν κάθε χρόνος και κάθε μήνας μας στέλνει έναν καινούργιο / Μέχρι που, αφού γεμίσει τις εφημερίδες με άχρηστα λόγια, / Η εποχή ανακαλύπτει ότι δεν είναι ο αληθινός...».
Ο Μουχίκα ήταν πιο αληθινός από όλους τους πολιτικούς που κυβερνούν τούτο τον Κόσμο! Ήταν ένας πραγματικός ήρωας!
