Χριστίνα Πάντζου
Ανατριχιαστικά ευρήματα φέρνει στην επιφάνεια η έρευνα της ιστορικού Κάθριν Κόρλες που στον «Οίκο Μητέρων και Παιδιών St Mary´s, στην ιρλανδική κομητεία Γκάλγουεϊ, όπου τις δεκαετίες 1920 έως 1960 ουσιαστικά φυλακίζονταν ανύπαντρες μητέρες με παιδιά για να βρουν... το φως του Θεού ● Εκατοντάδες παιδιά έχουν ταφεί γύρω και κάτω από το κτίριο, ακόμα και σε αποχέτευση.
Με λίγους συγγενείς να στέκονται μπροστά στο περιφραγμένο οικόπεδο, περιμένοντας συμβολικά να αρχίσει επιτέλους αυτό που τόσα χρόνια απαιτούσαν, ξεκίνησαν, τη Δευτέρα, οι ανασκαφές στον «Οίκο», όπως έμεινε στην ιστορία ο Οίκος Μητέρων και Παιδιών St Mary´s, στην Τουάν της ιρλανδικής κομητείας Γκάλγουεϊ. Μια ανασκαφή της φρίκης στις παλιές αποχετεύσεις του γκρεμισμένου κτιρίου που μεταμορφώθηκαν σε ομαδικό τάφο εκατοντάδων βρεφών και νηπίων. Και μαζί μια ζοφερή υπόμνηση της τραυματικής κληρονομιάς των καθολικών «καταφυγίων» για ανύπαντρες μητέρες και τα παιδιά τους, που μεταμορφώθηκαν σε κολαστήρια και προθαλάμους θανάτου.
Λειτουργώντας ανάμεσα σε ορφανοτροφεία και γραφεία (εξαναγκαστικών) υιοθεσιών, αυτά τα ιδρύματα που τα διαχειρίζονταν θρησκευτικές οργανώσεις και εποπτεύονταν από το κράτος, έγιναν συνώνυμα της παραμέλησης, των καταχρήσεων, της μισογυνίας, του στίγματος και μιας τεράστιας παιδικής θνησιμότητας, έλεγε στο γαλλικό πρακτορείο ειδήσεων AFP η Κάθριν Κόρλες, η τοπική ιστορικός που το 2014 αποκάλυψε το σκάνδαλο. Αναλώσιμες ζωές. Βρέφη που πετιούνταν σαν σκουπίδια. Χωρίς πιστοποιητικό ταφής. Χωρίς μνήματα. Χωρίς έστω έναν σταυρό με το όνομά τους, παρά τον χριστιανισμό και το έλεος και την ευσπλαχνία που επικαλούνταν οι καλόγριες της μοναστικής κοινότητας Bon Secours, που από το 1925 ώς το 1961 διοικούσαν τον «Οίκο».
Ομαδικός τάφος σε αποχέτευση
Στην έρευνά της, η Κόρλες κατάφερε να βρει 796 πιστοποιητικά θανάτου παιδιών σε αυτό το διάστημα στον «Οίκο» της Τουάν, αλλά μόνο δύο πιστοποιητικά ταφής. Αναζητώντας τι απέγιναν αυτά τα παιδιά, συγκέντρωσε μαρτυρίες για κατοίκους που βρήκαν ανθρώπινα οστά σε σημεία όπου είχε υποχωρήσει το έδαφος. Στους χάρτες που βρήκε, ο τόπος αυτός αναφερόταν ως ένας αγωγός λυμάτων του «Οίκου», που είχε όμως πάψει να λειτουργεί από το 1937. Εκεί ακριβώς μια κάτοικος, η Μάρι Μοριάρτι, έπεσε σε τρύπα όπου υπήρχαν «μικρά δέματα» τυλιγμένα σε σάπια υφάσματα που ήταν στοιβαγμένα το ένα πάνω στο άλλο, σε σειρές. Χρειάστηκε χρόνο για να συνειδητοποιήσει πως ήταν παιδιά.
Τα στοιχεία ήταν τόσο αδιαμφισβήτητα, που το 2017 οι Αρχές ξεκίνησαν μια πρώτη ερευνητική ανασκαφή, που έφερε στο φως κι άλλα λείψανα: η ανάλυση DNA έδειξε πως αντιστοιχούσαν σε ηλικίες που κυμαίνονταν από έμβρυα στην 35η εβδομάδα της κύησης ώς και σε παιδιά δύο ή τριών χρόνων.
Η ιρλανδική κυβέρνηση ίδρυσε, το 2014, την Επιτροπή για τις Μητέρες και τα Παιδιά, που διερευνά αν υπάρχουν κι άλλοι τέτοιοι ομαδικοί τάφοι και πόσο συνήθεις ήταν οι κακοποιήσεις και καταχρήσεις. Το 2021, δημοσιοποίησε μια τρομακτική έκθεση: περισσότερα από 9.000 παιδιά είχαν πεθάνει σε 18 «οίκους μητέρων και παιδιών», όπως της Τουάν, που διαχειρίζονταν καθολικές κοινότητες σε αγαστή συνεργασία με το κράτος. Από αυτά είχαν περάσει 56.000 ανύπαντρες έγκυες.
Υποχρεωμένες από τις οικογένειές τους να κρατούν μυστική την εγκυμοσύνη τους, συχνά προϊόν βιασμού, νέες κοπέλες εγκαταλειμμένες κατέληγαν σε αυτά τα ιδρύματα, με προτροπή του τοπικού ιερέα. Τις αντιμετώπιζαν σαν μιάσματα που παραβίασαν «θρησκευτικούς, ηθικούς και κοινωνικούς» κανόνες. Τις πίεζαν (ή τις εξαπατούσαν) να δώσουν τα βρέφη τους μετά τη γέννα. Τα παιδιά τους πέθαναν σε πολύ μεγαλύτερα ποσοστά από τα υπόλοιπα από αναπνευστικές λοιμώξεις, γαστρεντερίτιδα κι άλλες νόσους, που μπορεί να προληφθούν, αλλά και από υποσιτισμό, παραμέληση, ακόμη και επειδή πάνω τους έγιναν παράνομα πειράματα εμβολίων. Και πολλά από όσα επέζησαν πουλήθηκαν σε οικογένειες στο εξωτερικό, με προτιμώμενο προορισμό τις ΗΠΑ.
Ανθρωποι δεύτερης κατηγορίας
Οι επιζώντες μόνο στερήσεις, κακουχίες και ευτελισμό έχουν να θυμηθούν από αυτό που όλοι τους αποκαλούν «μια φυλακή». Τα παιδιά πήγαιναν σχολείο πριν από τα υπόλοιπα και έφευγαν νωρίτερα, ενώ στα διαλείμματα παρέμεναν σε ξεχωριστό χώρο, για να μη συνυπάρχουν με τα άλλα. Τα θεωρούσαν «σκουπίδια», «βδελύγματα», πλάσματα «μολυσμένα». Το στίγμα του ότι μεγάλωσαν στον «Οίκο» τα στοίχειωνε σε όλη τους τη ζωή σαν «μια αόρατη σκιά που σε πλακώνει», έλεγε ένας επιζών στο BBC.
Και πολλά από τα κορίτσια που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν εκεί, κατέφυγαν, έγκυες, ξανά στον «Οίκο»: στερημένες από κάθε κοινωνική δεξιότητα και αφημένες στην τύχη τους, έμεναν έγκυες με το που έβγαιναν, παιδιά ή έφηβες ακόμα, χωρίς να έχουν ιδέα για το σώμα τους, το σεξ, τις ανθρώπινες σχέσεις, όπως περιγράφει το βιβλίο «Η δημοκρατία της ντροπής». Στο έργο αυτό, η Δουβλινέζα Κάελαν Χόγκαν τεκμηριώνει σχεδόν έναν αιώνα κακοποίησης νέων γυναικών από κοινότητες της καθολικής εκκλησίας, που με πρόφαση το «ήθος» και την «εξιλέωση» τις κακοποιούσαν συστηματικά. Γυναίκες σαν την Ανα Σίλκε, που μεγάλωσε στον «Οίκο» της Τουάν και ποτέ δεν ξέχασε τη γεύση των βρύων που έτρωγε ως παιδί, για να ξεγελάσει την πείνα της.
Η αείμνηστη πλέον Σίλκε, η οποία πρωταγωνίστησε επίσης στο ντοκιμαντέρ «Untold Secrets», στα 9 της δόθηκε «δουλάκι» στους Κιλιλέα, μια εξέχουσα τοπική οικογένεια πολιτικών. Εκτός από την κακομεταχείριση και την καταναγκαστική εργασία που ήδη γνώρισε από τις μοναχές, βίωσε και σεξουαλική κακοποίηση από τα «αξιοσέβαστα» αφεντικά της, χωρίς αυτά ποτέ να λογοδοτήσουν στη Δικαιοσύνη.
Δύσκολο εγχείρημα
«Τώρα ξέρουμε τα ονόματά τους. Ξέρουμε ότι υπήρξαν σαν ανθρώπινα πλάσματα», λέει η Ανα Κάριγκαν, που, έχοντας χάσει δύο αδελφούς στον Οίκο της Τουάν (για τον έναν μάλιστα δεν υπάρχει καν πιστοποιητικό θανάτου), ίδρυσε την Ομάδα Συγγενών Βρεφών του Τουάν, διεκδικώντας να ανασυρθούν οι σοροί, για να μπορέσουν να θάψουν τους δικούς τους ανθρώπους και να αναλάβει η εκκλησία και το κράτος τις ευθύνες τους γι’ αυτό το έγκλημα.
Ξέρει πως η δουλειά της ανασκαφής αυτού του χώρου είναι εξαιρετικά δύσκολη και πως η όλη διαδικασία αναμένεται να διαρκέσει δύο χρόνια για την εκταφή κι άλλα τουλάχιστον τρία για την ταυτοποίηση, κι αυτό όχι όλων των λειψάνων. Ως τότε, η Αννα και οι άλλοι συγγενείς θα περιμένουν, ελπίζοντας να βρουν τους δικούς τους, έστω και αν αυτό είναι απλά ένα κοκαλάκι.
