Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος

Η βραβευμένη με Όσκαρ ηθοποιός προσπαθεί να παραμείνει συγκεντρωμένη μέχρι την κάθοδό της στο αργολικό θέατρο. Παρ’ όλα αυτά, βρήκε τον χρόνο να μας μιλήσει για τους γυναικείους ρόλους που τη συνδέουν με την Ελλάδα και για τη σημασία της σιωπής.

«Νιώθω πως ως ηθοποιός και ως άνθρωπος μπορώ να εκφράσω τα συναισθήματά μου για την τρέχουσα κατάσταση, αντί να συνυπογράψω μια λίστα για το αν είμαι υπέρ ή κατά, καθώς το έργο μιλά για μια σφαγή».

Ενθουσιασμένη από τη σπουδαιότητα του έργου και αγχωμένη (λόγω του δέους που προκαλεί η Επίδαυρος), η Ζιλιέτ Μπινός αναμένεται να κάνει το ντεμπούτο της στον ναό του αρχαίου δράματος με τον Όρκο της Ευρώπης του βραβευμένου συγγραφέα, σεναριογράφου (Μέσα από τις φλόγες) και σκηνοθέτη Ουαζντί Μουαουάντ. Από το Παρίσι, όπου βρίσκεται στην τελική ευθεία των προβών της τραγωδίας για το διαγενεακό τραύμα της βίας και τη μνήμη του εγκλήματος, με συμβολισμούς που παραπέμπουν εξίσου στους σύγχρονους πολέμους αλλά και στον αγαπημένο στον συγγραφέα του Θηβαϊκό Κύκλο, η μοναδική ηθοποιός που έχει τιμηθεί με Όσκαρ και τα βραβεία ερμηνείας όλων των μεγάλων φεστιβάλ μάς μίλησε για τους ρόλους των γυναικών που τη συνδέουν με τη χώρα μας (πρόσφατα ερμήνευσε την Αντιγόνη στο θέατρο και την Πηνελόπη στο σινεμά), για τη χρήση των λέξεων και τη σημασία της σιωπής, για τη διάκριση ανάμεσα στο καθημερινό και το αόρατο, καθώς και για τη σπουδαιότητα της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης στη ζωή της.

― Τι μπορείτε να πείτε για την πλοκή του έργου, δίνοντας ταυτόχρονα τη δική σας ερμηνεία;

Σίγουρα πρόκειται για τραγωδία. Με ελπίδα, νομίζω. Είναι εξαιρετικά έντονο και πολύ συντονισμένο με ό,τι συμβαίνει στον κόσμο αυτήν την περίοδο, γι’ αυτό είμαι ιδιαίτερα χαρούμενη που συμμετέχω. Νιώθω πως ως ηθοποιός και ως άνθρωπος μπορώ να εκφράσω τα συναισθήματά μου για την τρέχουσα κατάσταση, αντί να συνυπογράψω μια λίστα για το αν είμαι υπέρ ή κατά, καθώς το έργο μιλά για μια σφαγή. Είναι πολύπλοκο, νοήμον, γεμάτο αισθήματα, πολύγλωσσο, εμφατικά «ουαζντινικό», με κεντρικούς χαρακτήρες τη μητέρα, τρεις αδελφές, μια από τις οποίες είμαι κι εγώ, και τον γιο μου − μια οικογένεια με κοινό παρονομαστή μια σφαγή.

«Η σιωπή είναι ζώνη ειρήνης αλλά και χώρος για να ακούσεις, και νομίζω πως λείπει από τον κόσμο να ακούμε ο ένας τον άλλο. Θα είχαμε λιγότερους πολέμους αν στεκόμαστε για λίγο, χωρίς να μιλάμε, απλώς να ακούμε».

― Θυμίζει αρκετά το καταπληκτικό Incendies (Μέσα από τις φλόγες), που δεν είχα την τύχη να δω στο θέατρο αλλά στην κινηματογραφική του μεταφορά από τον Ντενί Βιλνέβ, με παραλληλισμούς όσον αφορά τη μνήμη του εγκλήματος και κυρίως το τραύμα της βίας, όπως αυτό διατρέχει διαφορετικές γενεές μέσα σε μια οικογένεια. Η Ευρώπη βρίσκεται στο επίκεντρο σε αυτό το έργο, με την κυριολεκτική ή τη μεταφορική της έννοια;

Ευρώπη λένε τη μητέρα. Μαζί με τις τρεις κόρες της, ο Ουαζντί αναφέρεται στις ισάριθμες δυνάμεις της φύσης σύμφωνα με τους προσωκρατικούς φιλοσόφους. Έτσι φαντάζεται τις ηρωίδες, και με τη γνώση του πάνω στο ελληνικό δράμα μάς συνδέει με αυτό στον Όρκο της Ευρώπης.

― Ανατρέχοντας σε μία από τις, όχι και λίγες, τώρα που το σκέφτομαι, συνεντεύξεις που έχουμε κάνει, μου είχατε μιλήσει με θέρμη για τον Σοφοκλή, επισημαίνοντας πόσο σημαίνοντα είναι τα τέσσερα παιδιά του Οιδίποδα, τα οποία αντιστοιχούν στα στάδια της ζωής του ανθρώπου. Είχατε τονίσει τη ζωώδη φάση, ως απαραίτητη έναρξη που οδηγεί στην τελική, τη θεϊκή.

Ναι, ναι, απολύτως. Έχει ενδιαφέρον γιατί ο λόγος που βρίσκομαι εδώ σήμερα είναι μια παράσταση του Ουαζντί που είδα πρόπερσι. Αμέσως αναγνώρισα πως είμαστε συγγενείς, του έγραψα και του εξέφρασα τον θαυμασμό, την αγάπη μου και τη διάθεσή μου να συνεργαστούμε. Έχει επίγνωση της ανθρώπινης κατάστασης και της κλασικής δραματουργίας, και μας προτρέπει να αφήσουμε το δίχτυ ασφαλείας που μας προστατεύει για να αγγίξουμε την αποκτήνωση και τον εγωισμό, θέματα που μας τρομάζουν και μας μικραίνουν. Η εγκατάλειψη των φόβων μας και η ανάγκη για προστασία ακούγονται απλοϊκά, ωστόσο η μετάβαση στην αγάπη και την εμπιστοσύνη μόνο απλή δεν είναι. Αυτό με συνδέει με τον Ουαζντί, το βάθος με το οποίο εκθέτει τα πάντα στο κοινό, αλλά και η ελαφρότητα, με στιγμές χιούμορ, που υπάρχει ανάμεσα στα μέλη μιας οικογένειας με πολλές και ισχυρές γυναίκες και την εξαίρεση του γιου. Δεν είναι ρεαλιστικός ο Όρκος της Ευρώπης, αν και αυτή η διαδρομή αναζήτησης της πίστης, της ανάγκης να λατρεύουμε θεούς, έχει τις ρίζες της σε κάτι πολύ απτό. Μοιάζει με τις γνωστές τραγωδίες.

«Κάθε μέρα κρύβει έγνοιες και τρέλα, αλλά έτσι είναι αυτά, και βασικά νιώθουμε προνομιούχοι που ερχόμαστε στην Επίδαυρο». 

― Πώς ήταν η πρόσφατη εμπειρία σας από την Αντιγόνη;

Υπέροχη, όπως και η μετάφραση της Αν Κάρσον. Νομίζω πως η Αντιγόνη είναι ηγετική φυσιογνωμία στους καιρούς μας, με τη βαθιά συνείδηση της ουσίας και των αξιών που έχει, με τη στάση της απέναντι στους εξωτερικούς νόμους και στον τρόπο που καταφεύγει στους δικούς της κώδικες δικαίου, στα αισθήματά της.

― Τι συμβαίνει με σας και τις κλασικές Ελληνίδες; Φαίνεται να έχετε έναν ιδιαίτερο δεσμό, αν υπολογίσουμε και την Πηνελόπη στον Γυρισμό του Ουμπέρτο Παζολίνι.
(γελάει) Έχετε δίκιο, προφανώς κάτι σημαντικό με συνδέει μαζί τους.

― Η σύζυγος του Οδυσσέα, μάλιστα, παίζει έναν σημαντικό αν και παραγνωρισμένο ρόλο, που αποδώσατε με χάρη, μένοντας πίσω και αντιμετωπίζοντας με στωικότητα και κουράγιο την κοινότητα που την υποτιμά, ώσπου παίρνει την κρίσιμη απόφαση να αναγνωρίσει ή όχι τον αλλαγμένο άνδρα της, ό,τι έχει απομείνει από το βασίλειό του και τον παλιό του εαυτό.
Σας ευχαριστώ!

― Τον περασμένο Νοέμβριο στη Θεσσαλονίκη ακούσαμε τον πνευματικό σας λόγο από σκηνής, εκεί όπου αναφερθήκατε με σεβασμό και συγκίνηση στις εικόνες, τα μοναστήρια και την πίστη. Είχατε ανέκαθεν τέτοια κλίση;

Α, ναι, από παιδί με έλκυε το αόρατο. Ωστόσο είναι σπουδαίο όταν οι εσωτερικές σου αναζητήσεις διασταυρώνονται με συναντήσεις και εκ βαθέων συζητήσεις με ανθρώπους που γνωρίζουν κάτι παραπάνω. Το βιβλίο που μου αποκάλυψε πολλά είναι το Dialogues avec l’ Ange της Γκίτα Μαλάζ, που νομίζω έχει μεταφραστεί και στα ελληνικά, στο οποίο πάντα ανατρέχω και το συμβουλεύομαι. Με συναρπάζουν οι διαφορετικές παραδόσεις, αλλά βαθιά μέσα μου είμαι χριστιανή.

― Μάλιστα. Ποιας πίστης, αν δεν είμαι αδιάκριτος;

Της γαλλικής ορθοδοξίας. Πολλοί, η Ρωσία, η Ελλάδα και άλλες Εκκλησίες διεκδικούν την πρωτοκαθεδρία της ορθοδοξίας στη Γαλλία, αλλά υπάρχει αυτόνομη ενορία, και μάλιστα ιδρύθηκε αιώνες προτού επικρατήσει ο καθολικισμός στη χώρα από έναν μαθητή του Πολυκάρπου της Σμύρνης, τον Άγιο Ειρηναίο, που κατέφυγε στη Λιόν και μαρτύρησε στους πρώτους διωγμούς (το 177 μ.Χ.

Στιγμιότυπο από τις πρόβες της παράστασης. 

― Η γραφή του Όρκου της Ευρώπης ολοκληρώνεται τώρα που μιλάμε. Σας αγχώνει αυτή η διαδικασία;

Είναι το καλύτερό μου: το «μαγείρεμα», το πηγαινέλα με τις προτάσεις και τις σκέψεις, το να μοιραζόμαστε ιδέες, η ωμή και αδιαπραγμάτευτη ανάγνωση ενός θέματος και του κειμένου με συναρπάζουν όταν βρίσκονται στο σημείο βρασμού, νιώθω ανοιχτή και δημιουργική. Φοβάσαι, βέβαια, ότι δεν θα είσαι ποτέ αρκετά έτοιμη για έντεκα χιλιάδες ανθρώπους, αλλά αυτό συμβαίνει επειδή ακονίζονται όλες οι ευαισθησίες και ανακαλύπτεις έναν καινούργιο χαρακτήρα και ψάχνεις τη φωνή του. Εξουθενωτικό, αγχωτικό, εκστατικό, υπέροχο, όλα μαζί! Και δεν ξέρουμε ακόμη αν θα χρησιμοποιήσουμε μικρόφωνα…

― Μπορεί και όχι…

Έχω ακούσει πως με τόσους θεατές ο ήχος απορροφάται και η ακουστική επηρεάζεται. Θα το δούμε επί τόπου.

― Ως συνομήλικοι, μοιραζόμαστε κοινά βιώματα, και η γενιά μας, που δεν έζησε πόλεμο, φαντάστηκε μια ζωή με ειρήνη και δικαιοσύνη. Νομίζω πως συμφωνείτε. Τι πήγε στραβά;
Δεν μπορώ να πω τι συνέβη, αλλά αυτό που ξέρω είναι πως προσπαθώ να είμαι πάντα πανανθρώπινη και δημιουργική, να γίνομαι κομμάτι της συλλογικής βελτίωσης του κόσμου, με απλές κινήσεις, ένα χαμόγελο στον δρόμο, μια χειρονομία που ισοδυναμεί με καλή πράξη, τη βοήθεια σε κάποιον που δεν έχει τα βασικά. Το να στέλνεις χρήματα που συχνά δεν γνωρίζεις πού ακριβώς διοχετεύονται, δεν λέω, είναι σημαντικό, αν και στα σύνορα μπλοκάρουν τη βοήθεια και μεταχειρίζονται τους ανθρώπους σαν να είναι ζώα, και ακόμη χειρότερα.

― Στις Κάννες, ως πρόεδρος της κριτικής επιτροπής, δεν διστάσατε να θίξετε πολιτικά ζητήματα, χρησιμοποιώντας τις απαραίτητες και σωστές λέξεις. Ως ηθοποιός, είστε βέβαια εξαιρετική στον λόγο, αλλά καταπληκτική στη σιωπή. Δεν χρειάζεται να παραθέσω σκηνές από τις ταινίες σας, αν και η συγκλονιστική σιωπηλή σεκάνς στο λεωφορείο, στον Κρυμμένο του Μίκαελ Χάνεκε, θα προκαλεί πάντα αίσθηση. Αν έπρεπε οπωσδήποτε να επιλέξετε, τι από τα δύο θα κρατούσατε;

Ενδιαφέρον! Όταν ήμουν νεότερη, θυμάμαι χαρακτηριστικά πως τα περισσότερα λόγια στις ταινίες τα έδιναν σε άνδρες.

Στιγμιότυπο από τις πρόβες της παράστασης. 

― Σωστά!

Έλεγα στον εαυτό μου πόσο άδικο είναι αυτό που συμβαίνει, λες και η διανοητική κατάσταση μιας γυναίκας είναι κατώτερη. Η αρχική μου απογοήτευση έσβηνε όσο με έβαζαν στο παιχνίδι των διαλόγων και αισθανόμουν σαφώς πιο δημιουργική, γιατί συνέχιζα τη σκέψη του συγγραφέα με τον γραπτό λόγο. Οι προτάσεις είναι ο χώρος όπου αναπνέουν οι λέξεις. Από τη σιωπή γεννιούνται όλα, και σιωπή μπορεί να υπάρχει και στη μέση ή το τέλος μιας φράσης. Αγαπώ και τα δύο, δεν μπορώ να πω πως το ένα καλύτερο από το άλλο. (Παύση) Η σιωπή είναι ζώνη ειρήνης αλλά και χώρος για να ακούσεις, και νομίζω πως λείπει από τον κόσμο να ακούμε ο ένας τον άλλο. Θα είχαμε λιγότερους πολέμους αν στεκόμαστε για λίγο, χωρίς να μιλάμε, απλώς να ακούμε. Η αλήθεια είναι πως κατακλυζόμαστε από λόγο, οι τηλεοράσεις και τα κινητά έχουν γίνει σωσίβια, οι σανίδες σωτηρίας ανθρώπων που δεν γνωρίζουν πώς να υπάρξουν σιωπηλά. Θα μπορούσα να φλυαρήσω επί του θέματος, αλλά για να απαντήσω, θα προσθέσω μόνο ότι η επικοινωνία, πέρα από τις λέξεις και τον εαυτό μας, δίνει ζωή και χαρά. Η σιωπή μοιάζει να είναι ο τόπος των θεών.

― Και πώς θα περιγράφατε την ψυχική σας κατάσταση αυτή την περίοδο;

Αν με ρωτούσατε μια εβδομάδα πριν, θα σας έλεγα πως δεν ήξερα με ποιον τρόπο θα επιβίωνα! (γελάει) Σήμερα, με τις συναδέλφους στην πρόβα, συμφωνήσαμε πως είμαστε σε πολύ καλό δρόμο, κάτι έχουμε στα χέρια μας. Κάθε μέρα κρύβει έγνοιες και τρέλα, αλλά έτσι είναι αυτά, και βασικά νιώθουμε προνομιούχοι που ερχόμαστε στην Επίδαυρο.

― Είχα την τύχη να σας ανακαλύψω νωρίς, στο Παρίσι, από τις ταινίες του Λεός Καράξ, αλλά από το Μπλε του Κισλόφσκι κι έπειτα το ελληνικό κοινό σας έχει κρατήσει σφιχτά στην αγκαλιά του, και είμαι σίγουρος πως θα σας επιφυλάξει θερμή υποδοχή.

Ευχαριστώ πολύ, αλλά δεν θέλω να το σκέφτομαι! (γελάει) Προτιμώ να συγκεντρωθώ από το να μετρώ αντίστροφα τις μέρες. Θα σας δω στην Ελλάδα.