Πριν από λίγες μέρες στο Παρίσι έγινε το ετήσιο Φεστιβάλ Βιβλίου. Περίπτερα από δεκάδες χώρες παρουσίαζαν τους συγγραφείς τους. Υπήρχε και ελληνικό. Επίσημη καλεσμένη ήταν η Ρέα Γαλανάκη. Ηρθε και ο υφυπουργός Σύγχρονου Πολιτισμού. Δήμας λέγεται, δεν θα τον ξέρεις –γιατί να τον ξέρεις; Νομικός είναι, καμία σχέση με τον σύγχρονο ή όποιον άλλο πολιτισμό έχει. Σαν τον ρώτησα ποιο βιβλίο διάβασε τελευταία, μου είπε μια παλιά έκδοση για τη Μαρία Ρεζάν – κοινώς πιάσ’ τ’ αυγό και κούρευ’ το, μα βράσ’ το πρώτα μη σπάσει. Και ξέρεις: το αυγό βάφει κιόλας. Δεν βάφεται μονάχα... Οσο για τη Ρέα, συγγνώμη Ρέα μας, αλλά μάλλον μήτε μια γραμμή σου δεν τον κόβω να ’χει διαβάσει από τις χιλιάδες που ’χεις γράψει.
Ωστόσο πρέπει να εξομολογηθώ πως κάπως σαν να τον λυπήθηκα τον δόλιο. Τι πήγε και σκίρτησε στη μισανθρωπική καρδιά μου μήτε και ξέρω. Αλλά σαν τον είδα να είναι αναγκασμένος δύο ώρες ν’ ακούει μία που τη λένε Λαοκρατία (ο Χριστός!) να μιλάει για τα χρόνια της χούντας, τη Ρέα να λέει για τα όσα της είπε ο Τίτος Πατρίκιος που ήταν πολιτικός εξόριστος στο Παρίσι την επταετία, ν’ ακούει Θεοδωράκη στο πιάνο και από δίπλα πάλι τη Λαοκρατία (κρατημό δεν είχε αυτή η γυναίκα) να τραγουδάει στα κενά της εκδήλωσης το «Ηρωες άπαρτα βουνά»... ε, να μην τον νιώσω; Να μην τον συμπονέσω; Να μην πω ένα μοιρολόι στην κακή του τύχη να βρεθεί ανάμεσα όχι απλώς σε αριστερούς, αλλά σε αριστερούς που ξέρουν πολύ καλά τι θα πει χούντα και βασανιστήρια και τον κακό μας τον καιρό.
Οι αρχιβασανιστές της χούντας, Μάλλιος και Μπάμπαλης
Φτάσαμε 57 χρόνια μετά το 1967. Ο Δήμας (ο τυπάς που λυπήθηκα που λέγαμε) στον λόγο του μίλησε για τον Καραμανλή που ήρθε μετά τη χούντα και μας συγύρισε. Ενα ξεσκονισματάκι το θέλαμε εδώ που τα λέμε –είχαν βγει από τις φυλακές και τις εξορίες οι αριστεροί και δεν έφτανε που ήταν (ακόμα!) ζωντανοί, ήταν και καλοδιαβασμένοι! Αλλος μετάφραζε Προυστ στη φυλακή, άλλος μάθαινε γαλλικά, άλλος είχε γίνει εξπέρ στη φιλοσοφία, άλλος στην πολιτική θεωρία.
Δεν έσπασαν. Οι ψυχές και τα σώματά τους όμως βασανίστηκαν από ομοϊδεάτες πολλών που ακόμα μας κυβερνάνε και είναι στη Βουλή, απέξω και από μέσα (μας). «Η δύσκολα κερδισμένη ελευθερία, μεσούσης μάλιστα της δικτατορίας, τόσο στο επίπεδο της σκέψης όσο και της προσωπικής μας ζωής, αυτό το μίγμα βαθιάς ανάσας απ’ τη μια και πνιγμού από την άλλη, μας έδωσε ένα μεγάλο μάθημα ζωής. Ουσιαστικά ένα γερό θεμέλιο για το όποιο μεταγενέστερο έργο μας, κινηματογραφικό, συγγραφικό ή άλλο –αυτό μάς έδωσε. Αυτό, και μεγάλο πείσμα». Αυτά μου είχε πει η Ρέα Γαλανάκη σε ένα μεγάλο αφιέρωμα/έρευνα για τα πρώτα χρόνια της αντιδικτατορικής οργάνωσης «Ρήγας Φεραίος» που είχα κάνει. Η ίδια ήταν σύζυγος πολιτικού καταζητούμενου τότε, του Νίκου Γιανναδάκη, και παρότι πέρασε και αυτή από τα υπόγεια της Μπουμπουλίνας, πιο πολύ παρακολουθούνταν παρά κάτι άλλο. Τα έζησε όλα όμως, μαζί με τους συντρόφους της και εξαιτίας τους: τον Κωστή, τον Νίκο, τον Παύλο, τη Φρίντα, τον Νικόλα... Ολοι τους βασανίστηκαν.
Στη δίκη των βασανιστών της χούντας ακούστηκε πως «οι αστυνομικοί Μάλλιος, Μπάμπαλης, Καραπαναγιώτης και Κραββαρίτης ήταν ικανότατοι και εκτελούσαν υποδειγματικά τα καθήκοντά τους». Οι ίδιοι γελούσαν κατά τη διάρκεια της δίκης, λέγοντας πως τα θύματα «αυτοτραυματίζονταν». Κάθαρση ποτέ δεν ήρθε. Αποχουντοποίηση ποτέ δεν έγινε. Δικαιοσύνη ποτέ δεν απονεμήθηκε. Οι Μάλλιος και Μπάμπαλης αθωώθηκαν. Τους σκότωσαν όμως οι «τρομοκρατικές», τότε νεοσύστατες, οργανώσεις «17 Νοέμβρη» και «Ιούνης ’78». Οι εφημερίδες έγραφαν: «Βάλλεται ο Καραμανλής!». Στην κηδεία του Μάλλιου μπάτσοι μαζί με χουντικούς φασίστες έδερναν, ξυλοκοπούσαν, έβριζαν τους κομμουνιστές. Με φασιστικό χαιρετισμό έψαλαν τον Εθνικό Υμνο.
Αυτόν τον ίδιο ύμνο που σαν εμβατήριο ελευθερίας τραγούδησε ο Παπαχρήστος την ώρα που το τανκ ήταν έξω από την πύλη του Πολυτεχνείου. Γι’ αυτό και μόνο δεν τον συγχώρεσαν ποτέ. Για εκείνη τη φωνή και τα λόγια του και μόνο δεν θα νικήσουνε ποτέ.
Νόρα Ράλλη
